Europees rechts rukt op in asielcrisis, maar niet overal

In heel Europa houden partijen burgers angstbeelden voor over de gevaren immigratie en/of Europa. De asielcrisis leidt in nog meer landen tot een groei van populistische partijen. Een overzicht van hoe rechtse partijen in Europa zich profileren in de vluchtelingencrisis, en hoe dat in sommige landen niet gebeurt.

Nederland
In Nederland krijgt PVV-leider Geert Wilders er geen genoeg van om op de peilingen te wijzen. Het zijn maar peilingen, maar zijn virtuele zetelaantal van soms meer dan 30 zetels (nu 12) maakt andere partijen wel nerveus. Vooral VVD en CDA schuiven op naar rechts. Beide partijen willen vluchtelingen met een tijdelijke verblijfsstatus niet langer hetzelfde behandelen als Nederlanders, bijvoorbeeld door ze minder sociale voorzieningen te geven. Tegelijk vindt vrijwel de hele Kamer dat de vluchtelingencrisis Europees moet worden aangepakt, ook de eurokritische SP en ChristenUnie. De PVV krijgt nu meer tegenspraak van andere Kamerleden. Zo voelde Wilders zich vorige week in een Kamerdebat zichtbaar ongemakkelijk toen hij moest reageren op aanvallen van achtereenvolgens Jesse Klaver (GroenLinks), Sybrand Buma (CDA) en Alexander Pechtold (D66).
Christiaan Pelgrim, Den Haag

België
De erbarmelijke situatie in een Brussels park, waar vluchtelingen bivakkeerden in een tentenkamp, was volgens linkse partijen een “doelbewuste strategie” van de rechtse, Vlaams-nationalistische regeringspartij N-VA om vluchtelingen af te schrikken. Partijleider Bart De Wever sprak harde taal over de vluchteling als bedreiging van de Belgische sociale zekerheid. En hij noemde het park een “post voor extreem-linkse activisten”. Het park is inmiddels ontruimd, er wordt gewerkt aan een nationaal verdeelplan voor de opvang en volgens recente peilingen heeft de N-VA geen enkele last ondervonden van haar harde opstelling. De partij blijft onverminderd populair: de grootste in Vlaanderen én België.
Tijn Sadée, Brussel

Duitsland
De islamkritische partij Alternative für Deutschland (AfD) profiteert als geen ander van de vluchtelingencrisis. Stond ze na een splijting in de zomer op nog maar 3,5 procent in de peilingen, sinds vorige maand is dat bijna verdubbeld naar 6,5 procent. De kiesdrempel ligt in Duitsland op 5 procent. Voorzitter Frauke Petry meldt dat er dagelijks circa 40 leden bij komen. De Beierse conservatieve CSU, zusterpartij van de CDU van Angela Merkel, is ook zeer kritisch op het asielbeleid. Maar die verdeeldheid leidt juist tot een daling in de kiezersgunst.
Frank Vermeulen, Berlijn

Frankrijk
Marine Le Pen, voorvrouw van het nationaal-populistische Front National, heeft altijd meer dan haar vader over economische kwesties gesproken. Nu immigratie weer volop in het nieuws is, tapt ze uit het oude vaatje. In Calais zei ze te vrezen dat Frankrijk “verzuipt” onder migranten. Oud-president Nicolas Sarkozy probeert Le Pen’s kiezers te verleiden met vergelijkbare beeldspraak. Hij noemde de toestroom naar Europa een “waterlek” en wil dat Schengen op de schop gaat. Een op de drie Fransen (31 procent) zegt bij de presidentsverkiezingen van 2017 op Le Pen te willen stemmen.
Peter Vermaas, Parijs

Italië
Hij heeft met Marine Le Pen gedanst en er ook verder alles aan gedaan om de ‘Italiaanse Le Pen’ te worden: Matteo Salvini van de Lega Nord heeft zijn partij op een antimigratiekoers gezet. Hij spint daar garen bij. Al maanden geven de peilingen hem ongeveer 15 procent. Dat lijkt vooralsnog de bovengrens: een onderzoek eind september liet een daling van 0,3 procentpunt zien. Salvini hoopt voor zijn partij, die zich in het verleden op het noorden van het land richtte, in heel het land kiezers te winnen. Daarvoor werkt hij samen met de fascistische splintergroep CasaPound in Rome.
Marc Leijendekker

Spanje
Onder druk van opkomende politieke bewegingen als Podemos hebben de gevestigde Spaanse partijen, de conservatieve Partido Popular (PP) en de socialistische PSOE, zich niet zwaar verzet tegen de komst van vluchtelingen. Manuela Carmena, de door de linkse protestpartij Podemos gesteunde burgemeester van Madrid, wil laten zien dat haar stad de gevluchte Syriërs wil opvangen. Op 20 december zijn er landelijke verkiezingen, waarbij regeringspartij PP tegenstand krijgt van nieuwe spelers als Podemos. Aanvankelijk wilde de conservatieve premier Mariano Rajoy slechts 2.749 vluchtelingen opnemen, maar hij ging overstag. Spanje zal waarschijnlijk aan 15.000 mensen een plaats bieden.
Koen Greven, Madrid

Oostenrijk
De partij die het meest garen spint bij de vluchtelingencrisis is de extreem-rechtse FPÖ. Rond de eeuwwisseling bereikte zij onder de charismatische Jörg Haider bijna 30 procent van de stemmen. Na zijn dood in 2008 spleet de partij en ging het bergafwaarts. Nu komt de FPÖ weer sterk op door de regeringscoalitie van socialisten en conservatieven wanbeleid inzake vluchtelingen en een gebrek aan controle te verwijten. Partijleider Strache zegt dat hij een hek om het land wil en speelt in op angstgevoelens onder burgers. De partij regeert inmiddels in Burgenland met de socialisten en in Oberösterreich met de conservatieven. In Wenen, decennialang een onneembaar bastion voor extreem-rechts, kreeg de partij vorige week maar liefst 31 procent van de stemmen. De conservatieve partij ÖVP schuift met harde taal over ‘tijdelijk asiel’ en extra grensbewaking steeds verder naar rechts om Strache wind uit de zeilen te nemen. Maar de ÖVP implodeert. Bange kiezers lijken het origineel te prefereren.
Caroline de Gruyter, Wenen

Hongarije
Regeringspartij Fidesz heeft haar tanende populariteit opgeschroefd met een succesvolle tweetrapsstrategie. Voor de zomer wees de regering de bevolking op de vermeende gevaren van migratie met een postercampagne die migranten er – in het Hongaars – op wees dat ze ‘het werk van Hongaren niet mogen afpakken’ en een nationale enquête met suggestieve vragen van het type ‘Vindt u vluchtelingen ook een bedreiging?’ Regeringsgezinde media spraken over ‘horden’ mensen op weg naar Hongarije, regeringswoordvoerders waarschuwden voor ziekten onder de migranten, zoals syfilis en hepatitis. Die boodschap lijkt Hongaren te overtuigen: 68 procent steunt het bouwen van grensmuren, 79 procent van de Hongaren wil nog hardere maatregelen tegen migranten.
Roeland Termote, Warschau

Zweden
Meer dan 95.000 migranten verblijven op dit moment in Zweden. Naar verwachting loopt dat aantal dit jaar op tot 150.000. Alleen de anti-immigratiepartij Zweden-Democraten is vanaf het begin kritisch geweest over de komst van vluchtelingen. Vorig jaar haalden ze 13 procent van de stemmen, in de laatste peilingen was dat 17 procent. Die groei komt niet per se vanwege hun vluchtelingenstandpunt, zegt Pieter Bevelander, directeur van het Instituut voor Migratiestudies aan de universiteit van Malmö. Alle andere partijen in Zweden zijn vooral positief geweest. Sinds twee weken is er een kleine kentering. Lokale politici in gemeenten die groepen vluchtelingen opvangen, hebben praktische bezwaren over de opvang: er zijn bijvoorbeeld niet genoeg bedden. De christen-democraten en de conservatieve Gematigde Partij pleiten sinds deze week voor tijdelijke verblijfsvergunningen en grenscontroles. Het heeft nog geen zichtbaar effect op de peilingen, zegt Bevelander.
Maral Noshad Sharifi

Verenigd Koninkrijk
Het VK past niet zo bij rest. Na het zomerstormpje over Calais is migratie weer van de agenda. De vluchtelingencrisis wordt gezien als een ‘continentaal’ probleem. De aanpak van premier Cameron (wel asielzoekers uit kampen in de regio opnemen, maar niet vanuit de EU) wordt breed gewaardeerd. Maar die vluchtelingen uit kampen zijn nog niet aangekomen.
Titia Ketelaar, Londen

Lees verder in NRC: Extreem-rechts wint: de Zwitsers houden ons een spiegel voor

En bij The New York Times: Which Countries Are Under the Most Strain in the European Migration Crisis?