De Russen werden ineens lastig 

De Onderzoeksraad heeft lang nagedacht over hoe men de presentatie van het onderzoek naar de crash met MH17 zou aanpakken, vertelt Tjibbe Joustra, op zijn kantoor in het Haagse Bezuidenhout. De voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid is zoals altijd onberispelijk gekleed en formuleert trefzeker.

Het werd vliegbasis Gilze-Rijen. Tegen de achtergrond van een deel van de gereconstrueerde Boeing 777-200 van Malaysia Airlines gaf Joustra een samenvatting van de bevindingen. „Het was een lastige weging. Enerzijds wilden we het wrak laten zien omdat het visuele aspect meer overtuigt dan alleen het rapport. Anderzijds wil je niet dat zoiets bij nabestaanden verkeerde gevoelens oproept. Van nabestaanden, die de afgelopen dagen de reconstructie zelf hebben kunnen zien, hebben we heel positieve reacties gekregen.”

Hebben de reacties op het rapport u verrast?

„Het enige wat mij een beetje verraste was de discussie over het afvuurgebied van de raket. We hebben er bewust voor gekozen geen geopolitieke duiding in het rapport op te nemen. Wel staat er een kaartje in waarvan ik dacht dat het duidelijk was. Het sprak voor zich. Toch was het voor veel van uw collega’s een verrassing dat dit gebied, met wisselende grenzen, in handen was van de separatisten. Toen mij ernaar werd gevraagd, heb ik gezegd dat het separatistengebied was en dacht iedereen: dat is nieuws. Maar het staat gewoon in het rapport.”

Een klein jaar geleden zei u dat u niet alle satellietbeelden had kunnen zien. Heeft u die beelden daarna gekregen?

„Ja, daarna hebben we presentaties gehad. De beelden waren voldoende om onze conclusies te staven.”

Heeft u verder alles kunnen gebruiken wat u wilde? De Russen hebben radargegevens gewist, schrijft u.

„De regels van de Russische Federatie schrijven voor dat ze bij incidenten, ook buiten het land, hun ruwe data moeten bewaren. In strijd met die regels hebben ze die data gewist. Maar we hebben wel de schermbeelden kunnen bestuderen. Dat was een goed bruikbaar geheel.”

Heeft u bij het vliegtuigwrak goed kunnen werken?

„In de periode van twee weken dat we de wrakstukken hebben kunnen bergen, was het gebied relatief rustig. Je wist wel dat elke dag de laatste kon zijn. Dus het was opladen en: we zien in Nederland wel verder.”

Het rapport vermeldt dat veel wrakstukken ontbraken. Wat is daarmee gebeurd?

„Driekwart van het vliegtuig was verbrand. We hadden vooraf een prioriteitenlijst: wat willen we in elk geval hebben. Daarvan hebben we 60 tot 65 procent kunnen realiseren. Er waren dingen weg. In de cockpit zitten twintig zwarte kastjes en een van die kastjes, een datadrager, hebben we niet kunnen vinden. Opmerkelijk. Maar het is een buitengewoon arm gebied. Bij de laatste wrakstukken die we hebben opgehaald, zat iets waarmee een boer van plan was een afdakje te bouwen.”

U denkt niet dat separatisten bewijzen hebben willen verdonkeremanen?

„Het zal misschien gebeurd zijn. Maar niet systematisch en grootschalig. Daarvoor hebben we te veel gevonden.”

Gaf Nederland alle medewerking?

„Er is grondig onderzoek gedaan naar het functioneren van de veiligheidsdiensten. Daarbij was er naar mijn indruk geen enkele terughoudendheid.”

De dag van uw presentatie begon met kritiek uit Moskou op het rapport. Terwijl de Russen het aanvankelijk met uw bevindingen eens leken te zijn.

„Sterker nog: dat het toestel werd geraakt door een raketkop van het type 9N314M, kwam uit hun presentatie. Wij waren in die periode nog niet zo ver. Ze hebben er een keurige presentatie over gegeven. Die staat nog wel ergens op internet. We hebben een tijd heel constructief met de Russische experts samengewerkt. In mei is er een omslagpunt gekomen. Ik ga ervan uit dat toen andere mensen meekeken.”

Werden ze teruggefloten door Russische bestuurders?

„Dat is de indruk die je krijgt. In vergadering twee geeft iemand een presentatie waarvan iedereen zegt: helder. En in vergadering drie zegt diezelfde vertegenwoordiger: jullie hebben het verkeerd begrepen, het is ‘een mogelijkheid’. Dat was steeds de vertegenwoordiger van de fabriek van Boek-systemen. Hij zei dat we het moesten zien als een ‘voorbeeld’. Waarvan weet ik niet. Dat was een vrij verrassend momentje.”

Worden de daders gepakt? Komt de waarheid aan het licht?

„Ik denk dat het strafrechtelijk onderzoek nog veel voortgang kan boeken. Ik denk dat duidelijk zal worden wie verantwoordelijk zijn geweest. Mensen de gevangenis inkrijgen, zal niet eenvoudig zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat de feiten nog duidelijker kunnen worden.”