Het klimaat maakt de regio alleen maar explosiever

Nederland kijkt met een mengeling van afgrijzen, compassie en nauwelijks verholen xenofobie naar de vluchtelingencrisis in Syrië. Over de oorzaak bestaat echter vrij brede overeenstemming. Fijngeknepen tussen een barbaars regime en barbaarse islamfanatici, proberen ruim negen miljoen Syriërs zich het vege lijf te redden door te vluchten.

Niemand betwist dat de keiharde reactie van president Assad op de Arabische Lente het land heeft ontwricht. Of dat de opkomst van IS, die de chaos benutte om in grote delen van het land een terreurbewind op te tuigen, de situatie verder in een hel heeft veranderd.

Maar wat heeft de volksopstand in Syrië, die voor de meeste deskundigen uit het niets kwam, in gang gezet? Experts, zoals de auteurs van het rapport ‘The Arab Spring and Climate Change’, die kijken naar de invloed van klimaatverandering op sociale onrust, zijn minder verrast.

Oogsten mislukten na zware droogte

Om te beginnen werd Syrië van 2006 tot 2010 getroffen door zware droogte. Natuurlijk is niet elke droge periode het gevolg van klimaatverandering, maar deze ongekend lange en intense droogte past in de trend die het National Oceanic and Atmospheric Department vaststelde in klimaatonderzoek uit 2011. Volgens het Amerikaanse instituut was de langdurige hitte slechts een voorproefje van een toekomst vol gortdroge winters die de regio te wachten staat.

De schroeiende hitte miste haar effect niet op de regenafhankelijke gewassen die in Syrië worden verbouwd. Oogsten mislukten, de veestapel stierf. De droogte dreef twee tot drie miljoen boeren tot honger en armoede, volgens de VN. Wat volgde was een exodus naar overbelaste Syrische steden, waar de nieuwkomers met stadsbewoners concurreerden voor toegang tot schaars water en voedsel.

Mismanagement van het Assad-regime maakte de situatie nog erger. Aan de vooravond van de Syrische opstand gistte het van diepe onvrede. Geen toeval dat getergde boeren en plattelandsbewoners het protest tegen Assad vormden.

Betekent dit dat alle Syriërs klimaatvluchtelingen zijn? Dat is te simpel: bij conflicten of sociale onrust is klimaatverandering nooit de enige oorzaak. Niet elke natuurramp wordt veroorzaakt door een warmer klimaat. Maar droogtes kunnen de verhoudingen in explosieve regio’s wel op de spits drijven.

Het rapport ‘A new Climate for Peace’ (in opdracht van de G7) spreekt van een ‘threat multiplier’, oftewel klimaatverandering is olie op het vuur. Potentiële brandhaarden zijn er genoeg. Volgens non-profit International Alert lopen 46 landen, samen 2,7 miljard inwoners, een verhoogd risico op een door klimaatverandering aangejaagd gewapend conflict.

Bij nog eens 56 bestuurlijk zwakke landen, in totaal 1,2 miljard inwoners, leidt het toegenomen risico op natuurrampen tot een grotere kans op chaos, ontreddering en vluchtelingenstromen. Dit zou je ‘pure’ klimaatvluchtelingen kunnen noemen.

Jaarlijks 22 miljoen klimaatvluchtelingen

Deze ‘pure’ stroom is overigens al in volle gang: de Norwegian Refugee Council becijferde dat tussen 2008 en 2015 jaarlijks gemiddeld 22 miljoen mensen op de vlucht sloegen als gevolg van klimaat- en weergerelateerde rampen. De kans dat iemand door een natuurramp van huis en haard verdreven wordt, is sinds 1970 met 60 procent toegenomen. Als we de ontwrichtende invloed van een warmer klimaat negeren, kunnen we in de aankomende decennia nog vele miljoenen extra vluchtelingen verwachten.

Het is niet alleen cruciaal om op de klimaattop in Parijs afspraken te maken over CO2-reductie, ook moeten we beter de link tussen klimaat, conflict en vluchtelingenstromen leren begrijpen. Alleen dan kunnen we risicolanden proactief bijstaan. Laat Nederland hierin het voortouw nemen.