27 augustus 2015 - De politieke discussie over de publieke omroep duurt al zo lang er tv bestaat, dus weinig mensen keken op toen staatssecretaris Sander Dekker dinsdag zijn ontwerp voor een vernieuwde Mediawet indiende. De sloop van een instituut dat vaak niet deugt en toch samenbindt vordert gestaag.
‘Vernieuwde Mediawet breekt publieke omroepbestel open’, juichte het persbericht van het ministerie van Onderwijs, cultuur en wetenschap in de beste traditie van feitelijke voorlichting. Voor de eeuwig jonge VVD-bewindsman is het een politieke meesterproef. Als hij het gehate Hilversum van de pluriforme omroepverenigingen een fatale klap kan toebrengen is zijn kandidatuur voor iets hoogs een feit.
Liberalen, waar D66 zich op dit onderwerp bij thuis voelt, houden niet van marktverstoring, bijvoorbeeld door van alles wat lijkt op een staatsomroep. Het cynische van de weer wat verder uitgewerkte kabinetsplannen is dat Dekker het soms Babylonische publieke omroepbestel een flinke stap richting staatsomroep duwt.
Het dicht tegen Den Haag hangende NPO-bestuur krijgt aanzienlijk meer te zeggen over wat er op de publieke kanalen wordt uitgezonden. Wie de publieke omroep nu spottend als staatsomroep aanduidt, kan dat straks zonder ironie blijven doen.
De ‘landelijke publieke mediadienst’, zoals Dekker dat in zijn huiveringwekkende maar onthullende jargon noemt, moet zich gaan beperken tot informatie, educatie en cultuur. Die programma’s zullen voor een krimpend publiek aantrekkelijk zijn.
De kijkcijfers en de evenredig meedalende reclame-inkomsten marginaliseren de publieke omroep automatisch. Dan hoeft Dekker, of zijn opvolger, nog maar een kanaaltje te sluiten, en vijf jaar later nog één en je houdt een gesubsidieerd onderwijskanaal voor groep 8 over. NPO 1, over en uit.
Dekker speelt de man van de creatieve destructie. Hij heeft gelijk dat jongeren nauwelijks meer gewoon tv kijken, maar vooral op hun telefoon via YouTube, Netflix en andere diensten. Speel daar op in, roept hij Hilversum toe. Maar een ernstig NPO 3 voor de jeugd zal dat niet lukken. In ruil voor coördinatiemacht accepteert het NPO-bestuur een versmalling van de publieke omroep die een nationaal BBC-model overslaat. Hilversum wordt in Dekkers dromen even marginaal als de publieke omroep in de VS.
Is het erg dat Bananasplit, Ranking the Stars en De Slechtste Chauffeur van Nederland bij de publieke omroep verdwijnen? Nee. Dat soort amusement kan zonder publiek geld worden gemaakt, zei Dekker. Handig want op het eerste gezicht onweerlegbaar. Maar alles wat licht is verbieden op NPO-zenders miskent de taak zo breed mogelijk groepen bij meer vormende programma’s te betrekken. Zoals ook sport en nationale evenementen Nederlanders van alle gezindten en gewoonten iets gemeenschappelijks bieden.
De klassieke omroepen stammen uit de tijd van de verzuiling, toen rooms-katholieken naar een rk-school gingen, rk korfbalden en KRO keken. Een stevige meerderheid van christendemocratische partijen plus de PvdA stond pal voor het omroepbestel dat die cultuur van onverschillige tolerantie mee vormgaf.
Sinds de ontzuiling is het politieke dijkenlandschap voor de publieke omroep verkruimeld. PvdA en CDA houden zich muisstil. Het idee publieke omroep als een journalistiek en maatschappelijk instituut dat het publiek informatiebelang zonder commerciële motieven dient wordt door niemand met hartstocht verdedigd.
Alleen de liberalen weten wat zij willen. Of Memphis Depay op SBS6 scoort voor Manchester United of op NPO 3, maakt geen voetballiefhebber uit. Maar de kans dat zo’n kijker na afloop een zinnig ander programma meepakt is wel verloren. De gederfde reclame-inkomsten maken het opgeven van de Champions League tot een non-bezuiniging.
Dekker en zijn supporters weten dat. Zij zetten hun bijl al in 1999 in de publieke omroep toen zij met efficiency-argumenten de verplichte Omroepbijdrage afschaften. Het tweede Paarse regeerakkoord zei: 60 miljoen bespaard op inningskosten kan mooi naar jeugdzorg. Maar door de omroepbijdrage als deel van de inkomstenbelasting te innen werd de publieke omroep een gewone staatsuitgave. Daar kan je sindsdien op bezuinigen, net als op andere posten. De halve Senaat waarschuwde: de staat komt dichterbij bemoeienis met de omroep.
Dat was 16 jaar terug. De Raad van State is nu aanzienlijk kritischer: Dekker brengt met de sturende rol voor het door niemand gekozen staatsorgaan NPO de vrijheid van meningsuiting in gevaar. Zowel de Grondwet als het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens verzetten zich tegen voorafgaande overheidscontrole op publieke uitingen. Dekker wuift het weg. Zonder te overtuigen. Liberalen en de rechtsstaat, geen veilige combinatie.
email: opklaringen@nrc.nl; twitter: @marcchavannes