N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Dit is de nieuwe generatie kunstenaars

Honderden kunstenaars studeerden weer af deze zomer. Wie springt eruit? NRC-redacteur Dirk Limburg sprak met acht opvallende kunstenaars over hun eindexamens.

Dirk Limburg

26 augustus 2015

Helena Hoogenraad 4. AKI Artez, Enschede

Een harkend jongetje, op de rug gezien. Van de schilderijen van Helena Hoogenraad (23) op de examenexpositie van AKI Artez in Enschede raakt hij je als eerste. In korte broek en hemdje staat de jongen te harken in een wonderlijke tuin. Uit het donkergroen en rood in de achtergrond komt dreiging.

Het schilderij heeft als geheel een sprookjesachtige sfeer.

De bevroren, maar niet onnatuurlijke houding van Hoogenraads figuren doet aan foto’s denken. Op een paar andere schilderijen komt het jongetje terug. Op een klein werk zelfs exact zo met de hark, wat op een foto als bron wijst. „Mijn werk is geïnspireerd op foto’s”, legt Helena Hoogenraad uit. „In het eerste jaar van de academie moesten we iets met familieportretten doen. Door die opdracht raakte ik gefascineerd door familiefoto’s en de verhalen die daarbij horen.”

Hoogenraad heeft de verf vaak met snelle streken opgebracht, soms heeft ze grote vlakken egaal gevuld. Altijd zijn er sterke contrasten tussen licht en donker. Vaak zet ze met streken wit krijtachtige accenten. Hoogenraad gaat altijd uit van foto’s, maar bewerkt en tekent die na voor ze gaat schilderen. „Dan kun je makkelijker het beeld vervormen. In de foto zat geen angst. Daar lachte de jongen nog.”

helenahoogenraad.nl

Linde Bast 6. HKU, Utrecht

Linde Bast (27) maakt conceptuele kunst die ze destilleert uit soms maandenlange theoretische studies. Voor haar examenwerk vulde ze twee zaaltjes in een oude fabriek op een Utrechts industrieterrein. Links projecteerde een beamer een kampvuurtje. Terwijl het platte kampvuur flikkert, klinkt een stem door de donkere ruimte. Hij vertelt over een man die gevangen wordt gehouden in een grot door een cycloop die één voor één zijn makkers opeet. Dit is uit de Odyssee van Homerus!

Rechts was een lichte ruimte met een meer dan twee meter hoge prikpaal met honderden handgeschreven liefdesbrieven. Terwijl je eromheen loopt, worden op vlakke toon fragmenten voorgelezen. Linde Bast: „Het zijn brieven van Henry VIII aan Anna Boleyn, Napoleon aan Josephine, Virginia Woolf aan Vita Sackville-West, Frida Kahlo aan Diego Rivera, en meer. Ik heb ze overgeschreven op briefpapier. Bijna duizend.” Ze las onder meer wat de Franse filosoof Jacques Lacan schreef over stemmen. „Als ik een tekst lees van iemand die dicht bij me staat, hoor ik volgens Lacan een kopie van de stem in mijn hoofd. De mensen die deze brieven schreven zijn overleden.” Bast liet ze voorlezen door een stemgenerator.

www.lindebast.com

Tim Kerkhof 2. St. Joost, Den Bosch

Een ‘wonderkamer’ vol vitrines met reeksen voorwerpen en een voorliefde voor de grens tussen natuur en techniek. Tim Kerkhof (28) ziet schoonheid in de spoelen van rood koperdraad in een dynamo. Hij is onder de indruk van schelpen en mineralen uit een groeve in het Duitse Zwarte Woud. En zijn hart gaat uit naar fluorkleuren.

Kerkhof speurt altijd de grond af, blijkt uit een van zijn vitrines op de examenexpositie van Kunstacademie St. Joost in Den Bosch. Hij toont onder andere een verzameling van steeds weer anders afgeknipte beugels van hangsloten, prachtig ritmisch opgesteld in vierentwintig rijen van acht.

Dat hij van die reeksen maakt, komt door zijn ouders, zegt Kerkhof. Hij is opgegroeid tussen hun professionele verzamelingen van stenen, mineralen en fossielen.

Hij verdiepte zich op de academie in de theorie van het verzamelen. Zo stuitte hij op de wonderkamers. „Ik onderzocht hoe wij waardes toekennen aan objecten. Vinden is een bijzondere ervaring. Via de Wunderkammer deel ik dat met anderen.”

steenarend.com

Marnix van Uum 1. Rietveld, Amsterdam

Vuisten, vuisten, vuisten. Opgeteld liet Marnix van Uum (23) er meer dan honderd zien op de examenexpositie van de Rietveld Academie. De vuisten met onderarm had hij zelf van gips gemaakt, maar niet meegebracht. Ze stonden in diverse composities op grote foto’s. Eigenlijk was het maar één beeld van een dreigende vuist die hij steeds kopieerde. Op één foto had Van Uum er een hele kast mee gevuld: 32 vuisten staand en liggend, steeds wat anders gedraaid. Op een andere lagen er een stuk of tien op een stapel. De bovenste wees omhoog, waardoor het op een stoer verzetsmonument leek.

Gaat het nu om de foto’s of de beelden? Of is hun opvallende fysieke afwezigheid juist de kracht?„De foto’s”, zegt Marnix van Uum, die afstudeerde in de richting fotografie. „Het werk is ontstaan uit mijn onderzoek naar kunstenaarsschap, de mythe daarvan en mijn positie daarin.”

Maar waarom vuisten? „Ik wilde voor een nieuw werk mallen van lichaamsdelen maken. De vuist die je ziet in de kast was het eerste afgietsel, mijn rechtervuist. De rest van de vuisten zijn afgietsels van een latex mal die ik maakte van die eerste gipsen vuist. Het is een politiek geladen en actief beeld.” Hij besloot om elke dag „obsessief” vuisten te maken. Maandenlang.

We moeten trouwens niets zoeken achter de boekjes die onder de beeldjes liggen, zegt Van Uum. „Veel mensen vragen daarnaar. Ik gebruik het gewoon om de vuist rechtop te houden.”

www.marnixvanuum.com

Eva Lahaye 5. Artez, Arnhem

Eva Lahaye (24) studeerde in Arnhem af met iets wat een sfeer van dood opriep. In haar installatie stonden drie torso’s op hoge metalen statieven centraal. Eén keek omhoog, de tweede omlaag en de derde voor zich uit. Aan de wand had Lahaye drie met gouden ornamenten versierde tekeningen van een naakte vrouw gehangen. Aan de andere wand hingen vijftien kleurige katapulten. De sfeer van dood zat in de details. In de handgreep van sommige katapulten zat een klein beeldje, zoals je in katholieke kerken bij heiligenbeelden wel ziet. Een handje, een ridder. Andere had Lahaye kleurig beschilderd, getatoeëerd met een vis, of versierd met edelstenen. „Er zit inderdaad melancholie in”, zegt Eva Lahaye. „Dus ik snap dat kerkhofgevoel wel, maar ik heb het niet met die intentie gemaakt.” Ze vindt het belangrijk dat haar werk ‘openstaat’ voor verschillende interpretaties. „Ik heb het gewoon vanuit een emotie gemaakt.”

Bij de installatie hingen twee spijkerjasjes.

Lahaye vertelt dat ze met een vriend in een soort performance de spijkerjasjes en de katapulten heeft gebruikt. „Als je de jas aandoet, met die grootse spreuken erop, dan gebeurt er vanzelf iets. Ook als je in het niets staat te schieten met een katapult; het voelt alsof er iets ritueels gebeurt. Ik denk dat mensen rituelen nodig hebben.”

www.elahaye.com

Marielin Simons 7. Minerva, Groningen

Een berkenbos in een verduisterd lokaal op de eerste etage. Daarmee verraste Marielin Simons (24) de bezoekers op de examenexpositie van Minerva in Groningen. Haar bosperceeltje stond in een glazen kast van vier bij vier meter. Fascinerend was de zachte grond van stukjes schors en ander bruin bosspul onder je voeten. Net echt.

Jammer dat de bomen op twee meter waren afgezaagd, weinig takken en al helemaal geen bladeren hadden. Maar er waren wel opvallend veel spinnenwebben, die voor een suggestie van leven zorgden. Wat een doodgekapt bos had kunnen zijn, voelde als een stukje echte natuur. „Ik wilde de natuurervaring overbrengen naar een artificiële ruimte”, zegt Marielin Simons. Zelf is ze opgegroeid aan de rand van een Drents bos. „Het dubbelzinnige van een boservaring midden in een school in een stad, vind ik heel interessant. Ik hoop dat mensen in deze geconstrueerde werkelijkheid gaan nadenken over hun relatie met de natuur.”

De berken in de installatie zijn niet zomaar bomen. „Ik heb ze zelf geplant met mijn vader, vijftien à twintig jaar geleden, niet wetend dat ik er dit mee ging doen.” Ook de grond nam ze mee uit Drenthe. „Dat zorgt voor de bosgeur en die roept herinneringen op aan boswandelingen.”

www.marielinsimons.com

Kim Poppe 8. Artez, Zwolle

Met een vier meter brede, op de muur geplakte tekening trok Kim Poppe (24) de aandacht op de examenexpositie van Artez Zwolle. Het was een zwart-wit stadslandschap met wolkenkrabbers, dat ook een abstracte vlakkenstudie was. Op het brede tv-scherm ervoor draaide de videoclip die Poppe tekende voor het nummer ‘Permanent’ van de Nederlandstalige hiphopgroep De Producent. De clip begint met een adelaar tussen wolkenkrabbers en in het tweede shot beweegt een man ritmisch een tandwiel met zijn voet. Even lijkt het realistisch, maar al snel vliegt een orka door de lucht en laat een reusachtige gitarist wolkenkrabbers instorten. De tekeningen zijn gemaakt met fineliner en Oost-Indische inkt.

„Zo’n drieduizend tekeningen heb ik gemaakt, ingescand en bewerkt met Photoshop”, zegt Kim Poppe. „De achtergronden heb ik uit mijn hoofd getekend, de mensfiguren met ‘rotoscooptechniek’ op basis van filmbeelden, behalve de man met het tandwiel, want die bestaat niet echt.” Bij het maken van de clip heeft ze nauw met de band samengewerkt. Ze had in die tijd een „pauze” van school genomen. „ Ik kende iemand die muziek maakte en vroeg of ik een nummer van zijn band kon gebruiken. Zo groeide het. Die jongen is nu mijn vriend.”

www.driedmango.nl

Jelle van Meerendonk 3. St. Joost, Breda

Ken je die van die cactus die verliefd werd op een ballon? Inderdaad, dat werd niks. Hij schoor zich te laat. Maar met een krokodil werd hij toch nog gelukkig.

Jelle van Meerendonk (28) studeerde af aan Kunstacademie St. Joost in Breda met een korte animatiefilm die begint met een haperend koffieapparaat, waardoor de hoofdpersoon die ochtend gespannen de deur uit moet en zijn wereld verandert in een woestijn vol cactussen. Zelf is hij ook begroeid als een cactus, op gezicht, handen en voeten na.

Het tekstloze A morning without coffee is getekend in een trillerige stijl met frisse kleurtjes. Al wandelend door de woestijn – een paar kwaststreken gele verf – komt cactusman een hondje tegen. Aan een touwtje om zijn middel zweeft een blauwe ballon in de vorm van een blauwe vrouw, de benen uitnodigend gespreid.

Vertellen wat er verder gebeurt is lastig, ook omdat er een subplot is. En ergens zwemt een snorkelende krokodil in een vijver. „Ik was beu van al die serieuze animatiefilms met van die zware muziek”, zegt Van Meerendonk. „Het moest grappiger kunnen.”

A morning without coffee is te zien op het Nederlands Film Festival. www.jellevsdino.nl

Dit is de nieuwe generatie kunstenaars

Meest gelezen

Lees ook deze artikelen