Zomergast Adriaan Geuze gemist? Vijf hoogtepunten van de uitzending

De vierde Zomergast van dit seizoen, van de zes, die gisteravond aanschoof bij presentator Wilfried de Jong was Adriaan Geuze, landschapsarchitect en stedenbouwkundige en oprichter van het architectenbureau West 8.

Adriaan Geuze is binnen Nederland momenteel het meest bekend door zijn ontwerp van het stationsgebouw van Rotterdam Centraal, met de brede entree en het puntdak. Andere verdiensten passeerden in de eerste paar minuten gauw de revue: eilandpark Governors Island voor de kust van Manhattan in New York, parkstrook Rio Madrid en Schouwburgplein in Rotterdam.

Geuze is na Ahmed Aboutaleb, Peter Buwalda en Simone van Saarloos wellicht de minder bekende gast uit de reeks, maar ieder jaar nodigt de VPRO een vergelijkbare pragmatische academicus uit die vanuit zijn vakgebied de huidige tijd duidt en groot durft te denken.

Geen drie uur de tijd, toch kijken? Hier een compilatie van de hoogtepunten van de uitzending:

https://www.youtube.com/watch?v=X9KGT5Rv-Ns&feature=youtu.be

1. Tussen kapitalisme en communisme: Nederlandse superioriteit

In de eerste helft van deze eeuw ontwikkelden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie op hun eigen manier de landbouw. Beide strategieën liepen uit op een mislukking. Door de totale vrijheid die de Verenigde Staten hun boeren gaf kenden grote delen van het land jarenlang mislukte oogsten en zandstormen: de Dust Bowl. De totale maakbaarheid die de Sovjet-Unie voor ogen had liep uit op hongersnood.

Het succes van de Nederlandse landschapsontwikkeling, het “hart van onze cultuur”, zit volgens Geuze ertussenin. De Nederlanders werkten slimmer met vooruitlopende technologieën, waren meesters in sociale engineering en geleidelijke implementatie van grootse projecten.

We hebben de wereld met 10-0 verslagen door onze traditie van land maken. [...] Wij hebben het wiel uitgevonden.

Bekijk hoe Geuze met de vergelijking tussen de VS en de Sovjet-Unie uitlegt hoe Nederland superieur werd in landschapsplanning.

2. Invloed van kunst op architectuur: Mondriaan en H.H. ter Balkt

Toevallig of niet: ten tijde van de Zuiderzeewerken was schilder Piet Mondriaan (1872-1944) actief. Geuze vergelijkt de abstracte schilderkunst met het landschapspatroon waar hij vanuit het vliegtuig zo van kan genieten. Zie hier Mondriaan, van bomen naar blokken, een fragment van Geuze:

Geuze over de symbiotische relatie tussen kunst en landschap:

Dat land is zo verpletterend mooi dat Rembrandt en Van Ruysdael het schilderden. [...] We hebben kunstenaars nodig om ons landschap te begrijpen, zij scheppen het kader.

Geuze gaat ver met zijn opvatting hoe Mondriaans kunst van invloed is geweest op het Nederlandse landschap. Een van de ‘architecten’ van Flevoland, en een docent van Geuze, zou zelfs zo geïnspireerd zijn door Mondriaans geometrische vormen dat hij Flevoland ernaar heeft gevormd.

Hij pakt er een A4’tje bij om zijn gedachtegang te illustreren. Hij tekent een luchtfoto van Flevoland om te laten zien hoe het zuidelijk deel stad wordt en het noordelijk deel natuur. De kleuren (de stedelijke gebieden) worden naar de randen gedreven, zodat in het midden een ‘ideaal’ vierkant ontstaat van ruimte (voor akkerbouw), net als bij Mondriaan. Dit noemt hij “de bevrijding van het vierkant”.

Bekijk de anekdote van de bevrijding van het vierkant.

En de schilderkunst is niet de enige kunstvorm die volgens Geuze de landschapsarchitectuur beïnvloedt. Geuze heeft een hoop te danken aan het werk van de eerder dit jaar overleden dichter H.H. ter Balkt, zoals het gedicht De Aardappelsorteermachine:

Geuze:

Hij leert mij beter kijken naar het landschap. [...] Hij heeft voor landschap bij wijze van spreken een woordenschat van 2500 woorden, en ik maar 200, waardoor er meer eigenschappen ontstaan. [...] Hij spreekt niet van een storm, maar van een spokende maan, bijvoorbeeld.

Bekijk Geuzes lofzang op Ter Balkt.

3. Alphen? Dat is bij de Deltawerken zo vaak gebeurd

Geuze roemt natuurlijk de Deltawerken, Hollands trots en misschien wel “het laatste monument van de oude traditie”, die culmineerde in de Wederopbouw. Sindsdien leunt Nederland, volgens Geuze, op “de procedure”, bepaald en gecontroleerd door juristen en managers: dat heet ruimtelijke ordening. Om de huidige “grote opgaven” - het voedselvraagstuk, infrastructuur, klimaat, schone energie - het hoofd te kunnen bieden, hebben we die oude tradities weer nodig, tussen de Dust Bowl van de VS en de centralisatie van Stalin in.

De Nederlandse manier van plannen, ooit superieur, is vervangen door gekeuvel en geklets. Hij vergelijkt het zelfs met een meegenomen fragment van Jip en Janneke: die praten veel. Een Hollandse utopie die werkelijkheid werd. “Nederlanders hebben de neiging om weg te kijken.”

Is het kraanongeluk in Alphen aan den Rijn een voorbeeld van dat Nederlanders geen grote bouwprojecten meer aankunnen?

Ik zie geen verband. Bij de Deltawerken zijn ook grote ongelukken gebeurd, wat denk je nou! Mensen hebben ook vingers verloren, kranen vallen om, treinen storten van het talud, dat is normaal in de wereld van ingenieurs.

Bekijk de uitleg over de “oude traditie” en de huidige focus op “procedures”.

4. Ingenieurskunsten kunnen ook misbruikt worden

Het zou goed kunnen dat Adriaan Geuze de man heeft gedoceerd die een vliegtuig in het World Trade Center liet vliegen, Mohammed Atta. Beangstigend idee, omdat de aanslagen door een ingenieur lijken bedacht. Volgens Geuze zou de precieze inslagplek van de vliegtuigen rekenkundig bepaald kunnen zijn, evenals het na elkaar instorten van de torens: toren één stort in, de media komen, toren twee stort in.

In Wageningen, waar Geuze nu bijzonder hoogleraar is, liep Volkert van der G. rond, de moordenaar van Pim Fortuyn:

In Wageningen lopen daar 500 van rond, totaal door de natuur geobsedeerde mensen die bijna altijd de maatschappij van dienst zijn, maar soms ook verdwaald raken.

Ingenieurs kunnen goede terroristen worden. Om te berekenen om iets niet kapot te laten gaan, kun je ook het tegenovergestelde berekenen.

De Jong legt niet geheel onlogisch de link naar onze dijken. Kan een ingenieur met de juiste kennis van zaken onze landbescherming doorsteken? Geuze:

Als je kennis van zaken hebt is het niet moeilijk te manipuleren.

Maar ook, ongemakkelijk:

Ik vind het geen geschikt gespreksonderwerp om hier in deze uitzending over te praten.

Bekijk het fragment over het WTC en de keerzijde van de ingenieur.

5. Zicht op Leiden

Geuze liep ooit langs de A4 bij Leiderdorp en maakte om de twintig meter een foto. Het resultaat is een lang beeld van aaneengeplakte foto’s van een rommelig stukje Nederland: industrieterrein, tankstations, meubelwinkels, reclameborden. Geuze is zeer negatief:

Ik snap het niet, Wilfried. [...] Dit is de manifestatie van het Groene Hart, waar Nederlandse cultuurlandschap en stad elkaar kussen. Dat is onze traditie. En dan deze absurde uiting. [...] Hornbach, Ikea bombarderen ons landschap met een wereld van lelijkheid. Dit is de voorkant van de stad, dit moet je serieus nemen! [...] Ik ben in paniek hierover.

Hij koppelt zijn afgrijzen over deze “provocatie van het Nederlandse landschap” met zijn eerdere uitspraken over nieuwe procedures. Die worden goed gevolgd in Nederland, maar het resultaat is totaal onwenselijk door gebrek aan planning. Zonde, want veel Nederlanders ervaren het Hollandse landschap de meeste tijd vanuit de auto.

Bekijk hier hoe Geuze de bebouwing naast de snelweg afkraakt.

Bekijk de hele uitzending: