Toen kwam de klad erin. Bezuinigen dus maar

Wat was er nou leuker voor een gemeente dan grond kopen, bouwrijp maken en met winst verkopen? Geld verdienen zonder belasting te hoeven heffen!

Helaas maakte de economische crisis aan alle voorspoed een einde. In de jaren 2004-2008 verdienden gemeenten met „actief grondbeleid” samen 3,2 miljard euro. Vanaf 2010 hebben ze er 4 miljard op verloren. Over drie jaar is dat vermoedelijk opgelopen tot 6 miljard, stelde gisteren het rapport Grond, geld en gemeenten van de Raad voor de financiële verhoudingen, een adviesraad van regering en parlement.

Elf gemeenten staan nog onder toezicht van de provincie, omdat zij moeite hebben hun begroting rond te krijgen, vooral door verliezen op grondexploitatie. Zij moeten raadsbesluiten met financiële gevolgen voorleggen aan de provincie. Dat zijn Ten Boer, Heerenveen, Apeldoorn, Beuningen, Amersfoort, Langedijk, Lansingerland, Delft, Vlissingen, Middelburg en Gemert-Bakel. Het toezicht op Amersfoort is sinds tien dagen opgeheven.

Voor Ten Boer in Groningen zijn de gevolgen „dramatisch”, vertelt een woordvoerder. De gemeente (7.500 inwoners) kocht zeven jaar geleden een boerderij met 40 hectare om er woningen te bouwen. Die zijn er nooit gekomen. De gemeente leed 10 miljoen euro verlies, op een totale begroting van 10 tot 12 miljoen euro. Ten Boer kwam eerst onder preventief toezicht van de provincie, en krijgt nu extra geld van het rijk uit het Gemeentefonds. Een „breed scala aan bezuinigingen” moet ertoe leiden dat Ten Boer in tien jaar 4 miljoen euro van het verlies opvangt. Er wordt gekort op sportvelden. Op het openluchtbad. Op de bibliotheek. Er zijn banen bij de gemeente geschrapt. En de onroerendezaakbelasting is met 10 procent verhoogd.

Apeldoorn moest liefst 200 miljoen euro op zijn gronden afboeken. Dat verlies is de gemeente aan het wegwerken door jaarlijks 13 miljoen te bezuinigen. Over zes jaar moet de zaak weer op orde zijn.

Alarmbel verbaast

Ook Middelburg is hard getroffen, vertelt wethouder Chris Dekker (grond/bouwen, SGP). Grootste tegenvallers waren het afblazen van de bouw van een ziekenhuis en van een nieuw hoofdkantoor van energiebedrijf Delta. Er is 30 miljoen euro opzijgezet om het waardeverlies te dekken, en men wil vanaf 2018 jaarlijks 8,6 miljoen euro minder uitgeven. Hoe? „We sluiten niets uit.” Overigens vertoont de grondmarkt weer tekenen van herstel. „Ik ben een beetje verbaasd dat de Raad voor de financiële verhoudingen nu de alarmbel luidt, want het loopt weer best voorspoedig. Ik ben positief.”

Heerenveen (50.000 inwoners) zag de afgelopen jaren 85 miljoen euro verdampen, onder meer door malaise bij industriegrond en een woonwijk. En wat te denken van het Gelderse Beuningen: dat kampt met een negatieve reserve bij het grondbedrijf van 36 miljoen, onder meer door een slecht uitgepakte aanbesteding voor een zandwinning en stagnatie bij de bouw van een woonwijk. En dat op een gemeentelijke begroting van 55 miljoen. Bezuinigen dus.

Ten slotte het West-Friese Langedijk. Het verloor 6 miljoen euro op grond voor een industrieterrein. „Wat misging, is dat de provincie een twee keer zo groot industrieterrein wilde als waar vraag naar was. Bovendien was er overcapaciteit, we hadden geen regionale planning”, zegt wethouder Jasper Nieuwenhuizen (grond/financiën, VVD). Nog eens 8 miljoen verloor Langedijk toen de klad kwam in de bouw van huizen in een „hoogkwalitatieve wijk”. Ook hier bezuinigingen. En geen nieuw beleid. „Daar is geen ruimte voor.” Over wie schuld heeft aan de verliezen, wordt in de gemeenteraad vaak gedebatteerd. „Gelukkig hebben alle partijen ooit verantwoordelijkheid gedragen voor het grondbeleid. Toch wordt er veel gezwartepiet. Jammer, want daar win je niks mee.”