De Bengaalse bloggers zijn doodsbang

Zijn flatje in een van de grauwe nieuwbouwwijken van de almaar uitdijende Bengaalse hoofdstad Dhaka komt blogger en Facebookactivist Ami Rahman Pial al maanden nauwelijks meer uit. Drie collega-bloggers zijn dit jaar met kapmessen op de openbare weg doodgehakt door radicale moslims. Pial, een stevige man van 47 die vaak kritiek uitoefent op de fundamentalisten op zijn Facebookpagina (53.000 volgers), vreest dat hij het volgende slachtoffer is.

Vier keer al is hij de laatste paar jaar aangevallen, vertelt hij. Onbekenden probeerden hem te overrijden en bij een van de aanvallen verloor hij een tand. Maar het meest geschrokken is hij van een anoniem telefoontje naar het hoofd van de school van zijn dochtertje. „Er zou een bom afgaan op de school, als zij daar nog langer bleef”, vertelt hij. Zijn vrouw en dochtertje vertrekken nu naar Zweden. „Maar ik blijf en zet de strijd voort”, zegt Pial. Nerveus steekt hij een sigaret op. Een ventilator boven het echtelijke bed blaast de rook en de hitte weg uit het kamertje waar hij zit.

Pials naam prijkte bovenaan een lijst van 84 namen van bloggers en auteurs die de fundamentalisten notabene zelf twee jaar geleden indienden bij de regering van premier Sheikh Hasina met het dringende verzoek hen te vervolgen en te bestraffen omdat ze de islam en de naam van de profeet Mohammed zouden hebben beledigd. De 84 namen vormden een heterogene groep, maar ze hadden met elkaar gemeen dat ze veel kritiek uitten op fundamentalisten in Bangladesh.

De regering deed weliswaar niet wat haar gevraagd was, maar drie mensen van de lijst zijn intussen, ieder afzonderlijk, sinds eind februari van dit jaar vermoord. Sindsdien voelen veel kritische bloggers, journalisten, schrijvers en andere verdedigers van het vrije woord zich vogelvrij. Vooral ook omdat de regering het nooit openlijk voor hen opnam. Pial kreeg enige tijd een bewaker voor de deur maar die is allang weer weg.

Steun uit de Golf

Bovendien is nog niemand veroordeeld voor de moorden van begin dit jaar en zelfs niet voor een eerdere moord op een blogger in 2013. Bijna niemand twijfelt er aan dat er fundamentalisten achter zitten, die in Bangladesh in allerlei soorten en maten voorkomen. Hoewel ze bij verkiezingen nooit meer dan 5 of 6 procent van de stemmen hebben gekregen, hebben ze hun positie in het land geleidelijk versterkt. Daarbij kunnen ze rekenen op gulle financiële steun van Saoedi-Arabië en de Golfstaten, die onder meer duizenden Koranscholen op het platteland ondersteunen.

Door de bloggermoorden rijst de vraag of de fundamentalisten door middel van intimidatie en geweld in staat zijn hun wil aan Bangladesh, met zijn vanouds relatief tolerante versie van de islam, op te leggen.

„Het is niet zo dat een Talibaanachtige groep hier zomaar de macht zal overnemen”, zegt Sarah Hossain, advocate en burgerrechtenactivist. Toch is ze bezorgd. „De regering doet het ten onrechte voorkomen alsof het bij de bloggermoorden om gewone criminele zaken gaat. In werkelijkheid gaat het om iets fundamenteels: de vrijheid van meningsuiting. Als de regering die serieus neemt, zoals bij de onafhankelijkheid in 1971 werd vastgelegd, moet ze die vrijheid ook verdedigen, zelfs als er soms dingen worden gezegd die haar niet uitkomen.”

De vermoorde bloggers maakten geen geheim van hun atheïstische opvattingen en bespotten vaak de leiders van de voornaamste fundamentalistische partij, Jamaat-e-Islami, en andere radicale moslims. Pial daarentegen heeft het vooral aan de stok met de fundamentalisten over hun rol tijdens de bloedige onafhankelijkheidsoorlog tegen Pakistan van 1971.

Dat blijft gevoelige materie in Bangladesh, omdat enkele politici van Jamaat-e-Islami destijds Pakistans kant kozen en veel bloed aan hun handen hebben. Ze werden nooit berecht, maar de huidige regering stelde in 2009 alsnog een tribunaal in. Tot enthousiasme van Pial.

Maar toen een beruchte Jamaat-leider begin 2013 ‘slechts’ levenslang kreeg, was Pial zo boos dat hij met anderen protestbijeenkomsten organiseerde op een kruispunt in Dhaka. Ze eisten de doodstraf voor de fundamentalist. De protestgroep groeide uit tot een brede volksbeweging in Bangladesh, die enkele maanden standhield. Daarmee haalde Pial zich de haat van veel radicale moslims op de hals.

De fundamentalisten vegen al hun tegenstanders op één hoop en noemen die allemaal ‘atheïsten’. Het is een effectieve strategie, want atheïsme blijft in de ogen van de meeste Bengalen – 87 procent van de bevolking is islamitisch- een doodzonde. Het maakt het ook voor de regering moeilijk de bloggers en schrijvers te verdedigen, want geen enkele politicus wil gezien worden als beschermheer van goddelozen. Het zit Pial, die niets heeft met atheïsten, ook dwars. „Ik heb geen zin voor de verkeerde zaak te worden vermoord”, moppert hij.

De schrik zit er goed in bij veel bloggers. Ze zijn voorzichtiger geworden, niet alleen op straat maar ook in hun geschriften. Geschokt zijn ze over het feit dat de regering van premier Hasina, nota bene de dochter van de grondlegger van het seculiere Bangladesh, zich niet krachtig distantieert van de fundamentalisten. De bloggers verwijten haar hen onvoldoende te beschermen of zelfs aan de zijde van de fundamentalisten te staan.

„Het is het ergste wat me in mijn leven is overkomen: de regering, die mijn beschermer hoort te zijn, is mijn vijand geworden”, fluistert Probir Kumar Sarkar Biddham, journalist van de linkse krant Dhaka Tribune, op de redactie van zijn krant. Hij heeft uit angst zijn sporen op internet zoveel mogelijk uitgewist en probeert met zijn gezin uit te wijken naar Canada.

De schrijver Pervez Alam wekte de woede van de fundamentalisten door op zijn blog de profeet Mohammed te vergelijken met een jonge Bengaalse man, die er meisje vandoor ging zonder toestemming van haar ouders. Het kwam hem op een fatwa te staan, een religieus edict. En ook zijn naam prijkt op de lijst van 84 namen.

Nieuwe onderstroom

Hoewel ook Pervez Alam zegt extra voorzichtig te zijn geworden, heeft hij voor het interview met deze krant gewoon afgesproken op een terrasje bij de openbare bibliotheek in het centrum van Dhaka, met zijn vriendin aan zijn zijde. „Ik geloof niet dat het secularisme van Bangladesh zo makkelijk verdwijnt”, zegt Alam. „Dat militante van de fundamentalisten druist tegen onze natuur in.”

Dat is Mahfuz Anam, hoofdredacteur van het liberale dagblad The Daily Star, met hem eens. Tegelijk waarschuwt hij dat in Bangladesh een nieuwe onderstroom is ontstaan, net als in het Midden-Oosten. „Sinds de Amerikaanse inval in Irak in 2003 hebben ook veel Bengalen het gevoel dat de islam door het Westen bedreigd wordt. Dat heeft tot een soort opleving van de islam geleid en het ontstaan van allerlei radicale groepjes.” Het verklaart volgens hem ook waarom premier Sheikh Hasina de fundamentalisten niet harder aanpakt. „Voor die nieuwe onderstroom kan een regering niet ongevoelig zijn.”