Wij sluiten het liveblog
Met ruim 95 procent van de stemmen geteld kan de overwinning het 'nee'-kamp niet meer ontgaan. Ruim 61 procent van de kiezers stemde vandaag 'nee', tegenover ruim 38 procent 'ja'. Met een opkomst van 62,2 procent is het referendum geldig.
De Grieken hebben dus gesproken, en bezorgen veel Europese politici, economen en beleidsmakers een slapeloze nacht. De Eurotop in Brussel van aanstaande dinsdag lijkt allesbepalend te worden voor de toekomst van de eurozone.
Hiermee sluiten we het liveblog voor vandaag.
Dijsselbloem betreurt uitkomst referendum
Eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem laat in een korte verklaring weten de uitkomst van het Griekse referendum te betreuren.
I take note of the outcome of the Greek referendum. This result is very regrettable for the future of Greece. For recovery of the Greek economy, difficult measures and reforms are inevitable. We will now wait for the initiatives of the Greek authorities. The Eurogroup will discuss the state of play on Tuesday 7 July.
Demonstranten raken slaags met politie in Athene
Tussen de 100 en 150 demonstranten zijn slaags geraakt met de Griekse politie in het centrum van de hoofdstad Athene. Volgens persbureau AP wordt er met brandbommen gegooid en worden prullenbakken in brand gestoken.
'Humanitair hulpprogramma nodig voor Griekenland'
De president van het Europarlement, de Duitser Martin Schulz, heeft in reactie op het Griekse 'nee' gezegd dat op de Eurotop dinsdag ook een humanitair hulpprogramma aan de orde moet komen. Volgens Schulz moet Athene met serieuze voorstellen komen om de gesprekken weer op gang te krijgen. Zo niet, dan konden het volgens hem wel eens "dramatische tijden" worden.
Varoufakis: Griekse positie niet onderhandelbaar
Na het 'nee' in het referendum herhaalde de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis dat de Griekse positie in de eurozone wat hem betreft niet onderhandelbaar is. Hij stelde verder dat de liquiditeit zal terugkeren zodra er een deal ligt, en dat Europa niet overgeleverd zal worden aan parallelle valuta's.
Volgenyanisvaroufakis Yanis Varoufakis Η θέση της Ελλάδας στο € είναι αδιαπραγμάτευτη. Η ρευστότητα θα επιστρέψει με την συμφωνία. Η Ευρώπη δεν θα αφεθεί σε παράλληλα νομίσματα
De Griekse agenda voor de komende dagen
Volgen
Duitse MinBuZa: wie juicht, snapt de ernst niet
De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Michael Roth laat in een tweet weten dat hij zich niet kan vereenzelvigen met de Grieken die nu juichend op de pleinen staan. "Wie staat te juichen, begrijpt de ernst van de stituatie niet".
Volgen
Volgen
Dinsdag wordt slikken of stikken voor Griekenland
Dinsdag kan het twee kanten opgaan op de Eurotop: onderhandelingen over een nieuw Grieks reddingspakket of instemming met het ECB-voornemen om de Griekse steun te beëindigen. Wat gelijk zou staan aan een Grexit.
Volgen
Barclays: ECB kan solvabiliteitscrisis ontketenen
De Britse bank Barclays voorspelt dat een liquiditeitscrisis van banken (de beschikbaarheid van voldoende krediet op korte termijn) kan omslaan naar een solvabiliteitscrisis. Dit houdt in dat de mogelijkheid om rekeninghouders uit te betalen op langere termijn in gevaar komt. Dat scenario kan waarheid worden zodra de ECB de noodsteun aan de Griekse banken beëindigt.
Volgen
Volgen
Het plan van de ECB is om het plafond voor de noodsteun aan de Griekse banken te handhaven op 89 miljard euro, zo meldde persbureau Reuters eerder deze avond.
Tusk: dinsdag Europese top over Grieks 'nee'
EU-leider Donald Tusk heeft zojuist bekendgemaakt dat er dinsdag een Europese top komt over de uitslag van het referendum in Griekenland. Eerder vanavond riepen de Franse president Hollande en de Duitse bondskanselier Merkel hiervoor op, na telefonisch overleg over het Griekse 'nee'.
Volgen
Tsipras bedankt Griekse kiezers
Volgen
Tsipras: we slaan bladzijde om in Griekse geschiedenis
De Griekse premier Tsipras spreekt op tv het Griekse volk toe. Hij zei dat tijdens het referendum een bladzijde in de Griekse geschiedenis is omgeslagen.
"We hebben laten zien dat democratie niet afgeperst kan worden. Er zijn geen makkelijke oplossingen, maar alleen eerlijke oplossingen als alle partijen dat willen. Morgen zullen we naar de onderhandelingstafel gaan met als doel om het bancaire systeem te herstellen."
Volgens Tsipras stemde het Griekse volk vandaag niet om in of uit Europa te gaan, die vraag moet volgens hem geheel van tafel. Verder zegde Tsipras toe om de Griekse president te vragen om morgen een ontmoeting op te zetten tussen de politieke leiders van het land.
Volgen
"I don't know if there's a future for me"
Voor NRC is Tom Vennink in het Griekse Thessaloniki. Tussen de feestvierende nee-stemmers maken sommigen zich ook grote zorgen.
Volgen
Volgen
Merkel en Hollande willen dinsdag Europese top
Bondskanselier Angela Merkel van Duitsland en president François Hollande van Frankrijk willen dinsdag een Europese top organiseren over de uitkomst van het Griekse referendum. Dat laat de Duitse regering weten. De beslissing is gemaakt na een telefoongesprek tussen de twee regeringsleiders. Merkel en Hollande ontmoeten elkaar morgen in Parijs.
80 procent geteld, Grieks 'nee' richting overwinning
Met 80 procent van de stemmen geteld lijkt het Griekse 'nee' nog steeds op een overweging af te stevenen. Het 'nee'-kamp staat op 61,5 procent, tegenover 38,4 procent voor het 'ja'-kamp.
"We zijn niet bang voor Europa"
Volgen
Volgen
Oppositieleider Antonis Samaras treedt af
Oppositieleider Antonis Samaras van Nieuwe Democratie heeft zojuist bekendgemaakt op te stappen als partijleider, als gevolg van het naderende Griekse 'nee' van het referendum.
Volgen
Volgen
ECB heeft sleutel Grexit in handen
Volgens NRC-economieredacteur Mark Beunderman hangt veel de komende dagen af van de besluiten die de Europese Centrale Bank de komende dagen neemt. Dinsdag moeten de Griekse banken weer opengaan, maar dat kan alleen als de ECB meer noodsteun aan banken toestaat.
"De wankele Griekse banken zijn volledig afhankelijk van deze noodsteun (die wordt uitgekeerd door de Griekse centrale bank, met toestemming van de ECB). Vorige week werd het maximumbedrag voor het noodinfuus op 89 miljard euro gesteld. Maar omdat de Grieken te midden van alle recente onrust weken miljarden van de bank hebben gehaald, is die limiet te laag. De ECB zit erg in haar maag met de noodsteun, omdat het vrijwel bankroete Griekenland niet aan de voorwaarden voor de steun voldoet. Maar zonder de noodsteun vallen de banken om. En dan volgt chaos, en mogelijk een Grexit."
70 procent geteld: 'nee' behoudt voorsprong
Met ruim 70 procent van de stemmen geteld staat het 'nee'-kamp nog steeds op een voorsprong. 61,4 procent van de stemmers koos volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken vandaag 'nee', tegenover de 38,48 procent die 'ja' stemde.
SP: Griekenland heeft investeringen nodig
In een reactie aan persbureau ANP laat SP-leider Emile Roemer weten dat wat hem betreft het "contraproductieve bezuinigingsbeleid" van de Trojka afgelopen moet zijn.
"Griekenland heeft investeringen nodig om de economie op gang te brengen en een sociale uitweg uit de crisis te vinden. Onze regering heeft eerder aangegeven niet verder met de Griekse regering over een oplossing te willen spreken bij een nee-stem. Dat zou buitengewoon onverstandig zijn. De Europese schuldeisers moeten hun bereidheid tonen om samen met de Griekse regering te werken aan een sociaal en duurzaam akkoord."
Verder wil Roemer de commissie financiën van de Tweede Kamer van reces terugroepen om te horen welke gevolgen dit zal hebben. Dat moet gebeuren in een debat met premier Rutte en minister Dijsselbloem van Financiën.
Feest in Thessaloniki
Er wordt ook gefeest in Thessaloniki, waar NRC-correspondent Tom Vennink verslag doet. De feestvreugde is volgens Vennink al ver van het plein te horen.
Volgen
Volgen
Duitse vice-kanselier: Griekenland verbrandt laatste brug
Vanuit Duitsland wordt er minder enthousiast gereageerd op het Griekse 'nee'. Vice-kanselier Sigmar Gabriel sprak tegen de krant Tagesspiegel dat het voor hem moeilijk voor te stellen was dat Griekenland een nieuw reddingsprogramma zou krijgen, nu het de voorwaarden afwijst.
"Met het afwijzen van de regels van de eurozone zijn onderhandelingen over een miljardenprogramma nauwelijks voor te stellen. Tsipras en zijn regering leiden het Griekse volk een weg op van bittere verlatenheid en uitzichtloosheid. Hiermee heeft Tsipras de laatste bruggen verbrand die Europa en Griekenland nog hadden voor een compromis."
Varoufakis: Grieks 'nee' is 'ja' voor democratisch Europa
De Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis heeft in een persconferentie gezegd dat het "trotse Griekse 'nee'" een groot 'ja' voor een democratisch Europa betekent. Volgens Varoufakis geven de Grieken hierbij aan niet in te stemmen met verdere bezuinigingen. Hij zei dat de Griekse regering vanaf morgen weer verder wil praten met de schuldeisers.
PVV: vandaag is begin van ontmanteling eurozone
PVV-leider Geert Wilders laat in een reactie aan het ANP weten dat hij vindt dat het Griekse 'nee' moet leiden tot een spoedig vertrek van Griekenland uit de eurozone.
"Vandaag is het begin van de ontmanteling van de eurozone. Hoe eerder er een einde komt aan die perverse transferunie; hoe eerder Nederland de eurozone en de EU verlaat, hoe beter."
Wilders zegde verder toe dat hij premier Rutte aan zijn belofte gaat houden, om de 25 miljard die Nederland in de "Griekse bodemloze put" stortte, terug te halen.
PvdA: Griekenland moet bij euro blijven
Politici in Den Haag reageren verdeeld op het Griekse 'nee', dat met ruim 60 procent van de stemmen geteld nog steeds aan kop gaat. Kamerlid Henk Nijboer van regeringspartij PvdA is ervan overtuigd dat het voor Griekenland, Europa en Nederland het beste is als Griekenland bij de euro blijft. Hij sprak zich hierover uit tegen persbureau ANP.
"De situatie is voor de Grieken de afgelopen maanden helaas verslechterd. Het is nu aan de Griekse regering om samen met andere Europese landen een geloofwaardige weg richting economisch en sociaal herstel te vinden. Ingrijpende maatregelen zijn onvermijdelijk, dat is door het referendum niet veranderd."
Syntagamaplein stroomt vol met 'nee'-stemmers
Op het Syntagmaplein in Athene hebben zich in de loop van de avond duizenden nee-stemmers zich verzameld. Er wordt met vlaggen gezwaaid. Het Syntagmaplein was de afgelopen dagen het toneel van het 'nee'-kamp. Vrijdag gaf de Griekse premier Tsipras een speech op het plein, waarvoor hij dwars door de menigte vanaf zijn kantoor naar het podium liep.
Volgen
Volgen
Tsipras belt met Hollande
De Griekse premier Tsipras zou een telefonisch gesprek gehad hebben met de Franse president Hollande. Dat meldt persbureau Reuters op gezag van een bron bij de Griekse regering. Het is niet duidelijk wat er in het gesprek is besproken.
Bij 'nee' ligt Griekenland nog niet meteen uit euro
Het is niet zo dat Griekenland bij een 'nee' meteen uit de euro ligt. Dat zegt NRC-correspondent in Brussel Stéphane Alonso. De sleutel ligt nu bij regeringsleiders Merkel en Hollande, die elkaar morgen in Parijs ontmoeten.
"In eerste instantie zal er nu verder worden gepraat. De Grieken zullen heus niet direct uit de euro worden gekukeld, maar het vertrouwen is weg, dus dat zal eerst moeten worden hersteld. De Franse president Hollande heeft zich de voorbije dagen milder opgesteld dan Angela Merkel. Hollande zou een belangrijke rol kunnen spelen in het herstellen van het vertrouwen."
Volgens Alonso is wat er na het referendum volgt, nog niet per sé waar de nee-stemmers op hopen en rekenen. Er zullen nog steeds strenge voorwaarden verbonden zijn aan een nieuwe deal.
"Grieken die ‘nee’ hebben gestemd en denken dat de bezuinigingen en structurele hervormingen nu van de baan zijn, komen bedrogen uit. Een nieuwe deal zal nooit veel beter zijn dan het voorstel dat de Grieken nu hebben weggestemd. Hervormingen zijn gewoon nodig in Griekenland. Het zou wel kunnen dat er eerder dan eerst de bedoeling was zal worden gesproken over schuldenverlichting. Dat wilden de Duitsers eigenlijk pas in het najaar, als er al een begin was gemaakt met het doorvoeren van hervormingen."
Helft van de stemmen geteld: nee nog steeds op 60 procent
Met de helft van de Griekse stemmen geteld, lijkt het 'nee'-kamp op een stevige voorsprong te staan. De nee/ja-verhouding is nog steeds grofweg 60/40. De uitslagen zijn live te volgen via een speciale site van het Griekse ministerie van Binnenlandse Zaken.
Kijk mee: Grieken volgen uitslagen in Athene
Via Periscope laat BBC-correspondent Mark Lowen zien hoe de Grieken de uitslagen volgen in Athene.
Volgen
Kapitaalrestricties blijven van kracht
De kapitaalrestricties die sinds vorige week gelden in Griekenland, blijven voorlopig van kracht. Dat heeft de Griekse vice-minister van Financiën gezegd. Grieken kunnen nog maximaal 60 euro per dag opnemen. Ook mensen die geld in kluizen hebben liggen, hebben zich hieraan te houden.
Volgen
30 procent geteld: 'nee' loopt uit
Met 30 procent van de stemmen geteld staat de verhouding nee/ja grofweg op 60/40.
Volgens persbureau Reuters worden er geen voorbereidingen getroffen voor een noodvergadering van de eurogroep, aanstaande maandag. Een woordvoerder liet aan het persbureau weten dat het 'uitgesloten'was dat er gesproken ging worden. De functionaris:
"De ministers zouden niet weten waar ze het over moeten hebben."
Volgen
Nee-stemmers vieren feest in Athene
Bij het binnenkomen van de eerste peilingen vieren 'nee'-stemmers feest in de straten van Athene. Met 20 procent van de stemmen geteld, lijkt het 'nee'-kamp op een overwinning af te gaan. (Nee: 56,82 - Ja: 39,51)
AFP Photo / Angelos Tzortzinis
AP Photo / Emilio Morenatti
AP Photo / Petr David Josek
Foto: Yannis Behrakis
Fondsbeheerders voorspellen koersval bij 'nee'
Fondsbeheerders van 's werelds grootste banken voorspellen een koersval als het Griekse referendum uitdraait op een 'nee'. De beurzen noteerden vorige week maandag, de eerste handelsdag na aankondiging van het Griekse referendum, flinke verliezen. Toch kan het volgens analisten nog even duren voordat de echte klap na een 'nee' wordt geïncasseerd, omdat de markten een verlies nog niet hebben in de koersen hebben verwerkt.
De Euro Stoxx 50-index, waarin vijftig grote bedrijven uit de eurozone zijn opgenomen, staat momenteel 10 procent lager dan het hoogste punt in zeven jaar dat in april werd bereikt. Dat is een aanzienlijk minder heftige daling dan in 2010 toen Griekenland zijn eerste steunpakket kreeg. Destijds kelderde de index 17 procent in minder dan zes weken.
Ruim 10 procent geteld: 'nee' op voorsprong
Met ruim tien procent van de stemmen geteld, staat het 'nee'-kamp in een tussenstand op voorsprong. De tegenstemmers staan in de tussenstand op 59,96 procent van de stemmen. Het 'ja'-kamp staat op 40,04. De uitslagen zijn per regio, en worden bijgewerkt.
Het Griekse ministerie van Binnenlandse Zaken houdt live een kaart bij met de uitslagen per regio, die is hier in te zien.
Onderhandelaar: geen plannen voor parallel-valuta
De Griekse regering houdt ondertussen hoop dat het in de euro kan blijven. Er wordt niet overwogen een reserve-valuta te drukken, zo sprak Euclid Tsakalotos, een belangrijke regeringsfunctionaris in een tv-interview. Tsakalotos voert de Griekse onderhandelingen aan met de schuldeisers en gaf aan vertrouwen te hebben dat Griekenland in de muntunie kan blijven.
"Ik denk niet ... dat ze ons eruit zullen gooien. We zijn in staat om de schuldeisers vanavond nog te spreken."
Varoufakis spreekt vanavond Griekse bankiers
Minister Varoufakis heeft vanavond een ontmoeting met Griekse bankiers, dat meldt persbureau Reuters. Nu de Grieken volgens de eerste peilingen 'nee' lijken te stemmen, is het goed denkbaar dat de Griekse banken verder onder druk komen te staan.
Volgens persbureau Reuters gaat de Griekse centrale bank later vandaag een verzoek indienen bij de Europese Centrale Bank (ECB) voor verlenging van het noodsteunfonds ELA. De Griekse banken hebben de noodsteun hard nodig om niet zonder geld te komen.
De banken zijn sinds begin deze week gesloten om te voorkomen dat ze omvallen, en er zijn kapitaalrestricties van kracht.
Varoufakis: nooit gezegd dat we deal hebben in 24 uur
De Griekse minister van Financiën Varoufakis ontkent in een tweet dat hij eerder gezegd zou hebben dat een deal binnen 24 uur haalbaar is.
Volgen
Griekse regering: 'nu alles in het werk voor deal'
Nu de eerste peilingen het 'nee'-kamp op voorsprong zetten, communiceert de Griekse regering dat er hard gewerkt wordt aan het voorbereiden van een deal. Een regeringswoordvoerder liet zojuist weten dat 'alles in het werk wordt gezet' om maandag een deal klaar te hebben. Ook regeringspartij Syriza liet bij monde van een woordvoerder weten binnen 24 uur een deal te willen sluiten.
Eerder zei minister Varoufakis van Financiën in een interview met het Amerikaanse station CNBC hetzelfde. Hij verwacht maandag een deal, ongeacht de uitkomst van het referendum.
Merkel en Hollande ontmoeten elkaar maandag
De Duitse bondskanselier Merkel en de Franse president Hollande ontmoeten elkaar maandag in Parijs om te spreken over de uitkomst van het referendum. Bij een 'nee' ligt er een dilemma om op te lossen. Frankrijk en Duitsland zijn het fundamenteel oneens over hoe er gehandeld dient te worden bij een Grieks 'nee' in het referendum. De Duitsers weigeren mee te werken, terwijl Hollande zo snel mogelijk een deal wil met de Grieken.
Volgen
Overzicht opiniepolls: 'nee' op voorsprong
Op TV worden de eerste voorspellingen getoond.
Volgen
Volgen
Voor harde voorspellingen zijn de uitkomsten nog niet geschikt, het verschil tussen het 'ja'- kamp en het 'nee'-kamp liggen allebei binnen de statistische onzekerheidsmarge van 5 procent.
Peilingen laten zeer lichte voorsprong voor 'nee'-kamp zien
De eerste exitpolls laten zien dat het alle kanten uit kan vandaag. Volgens een peiling van de Griekse krant Proto Tema heeft het 'nee'-kamp een statistische voorsprong.
Volgen
Een andere peiling, uitgevoerd door Metron Analysis geeft hetzelfde beeld, een zeer kleine voorsprong voor het 'nee'-kamp.
Volgen
Volgens de peiling van het Griekse Mega TV zet het 'nee'-kamp op 51,5 procent, een lichte voorsprong op het 'ja'-kamp.
Volgen
Stembussen Griekenland gesloten: het tellen begint
De stembussen in Griekenland zijn zojuist gesloten. Het tellen van de stemmen gaat nu beginnen. Een definitieve uitslag kan nog even op zich laten wachten; de Grieken lijken tot op het bot verdeeld. De eerste officiële resultaten worden over een uur verwacht.
Peiling: 51 tot 53 procent stemde 'nee'
Volgens een nog niet gepubliceerde peiling die de Britse krant Financial Times inzag, zou tussen de 51 en 53 procent van de stemmers vandaag 'nee' hebben gestemd. Er kan nog vijf minuten gestemd worden.
Volgen
Nog een half uur om te stemmen
Over minder dan een half uur sluiten de Griekse stembussen. De opkomst van meer dan 40 procent is voldoende om het referendum rechtsgeldig te verklaren. De eerste uitslagen worden rond 21.00 uur verwacht.
Volgen
Dijsselbloem schrijft harde woorden aan PvdA-leden
In een brief aan PvdA-leden heeft minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) zich in harde bewoordingen uitgedrukt over de Griekse situatie. Volgens Dijsselbloem heeft Griekenland nooit voldaan aan de voorwaarden voor toetreding aan de euro.
"Uiteindelijk heeft Griekenland maar een jaar onder
de tekortnorm van -3% gezeten! Precies in het jaar van toetreding tot de euro. Achteraf weten we dat de statistieken volstrekt onbetrouwbaar waren."
Lees de brief hieronder
The Revolver
Analisten bij de Royal Bank of Scotland hebben in een studie genaamd "The Revolver" onder meer naar de scenario's gekeken die na het referendum mogelijk zijn. Wel zo handig: ze zetten de scenario's in een overzichtelijk schema.
Leesvoer #Greferendum
Waarom is Griekenland toch zo'n economische 'basket case', vroegen ze zich in mei al af bij Politico.eu. Ze stelden een lijst samen van leiders en groepen die "Griekenland hebben vernietigd". Een greep uit de 'dirty dozen': Griekse oligarchen, Winston Churchill en de trojka. Lees hier het hele stuk
Griekse versus Grote depressie
Ze zijn misschien niet goed vergelijkbaar, maar iemand deed het toch. Wie het Griekse bruto binnenlands product (bbp) sinds de Griekse Depressie vergelijkt met het bbp in de VS ten tijde van de Grote Depressie, schrikt toch een beetje. Het bbp van de VS was na 4,5 jaar crisis alweer stijgende, en bleef ook de jaren erna stijgen. In Griekenland is na ruim zes jaar amper herstel te zien. Het afgelopen jaar leek het weer wat beter te gaan met het bbp.
Volgen
Geen voorspellingen
Vaak wordt over de uitkomst van referenda en verkiezingen wild gespeculeerd. Media schrijven over de meest waarschijnlijke scenario's en de gevolgen daarvan. Maar de uitkomst van de volksraadpleging van vandaag is zo onzeker, dat zelfs Griekse media zich niet aan voorspellingen wagen.
Volgen
Proberen rustig te blijven
Onze correspondent Marloes de Koning sprak vandaag onder anderen met kerkgangers, terrasbezoekers en Griekse nationalisten.
- Anastasios Papadopoulos (44) is econoom en werkt bij een verzekeraar. Hij wil niet zeggen wat hij stemt, want dat is privé. Hij staat met twee van zijn kinderen en een vriend op vanochtend buiten de kerk in Agia Paraskevi. Tegenwoordig pint hij al zijn betalingen. Benzinestations die geen pin of creditcard accepteren rijdt hij voorbij. In de supermarkt is dat geen probleem, zegt hij. Hij probeert rustig te blijven onder alle verhalen over bankrekeningen die zouden worden afgeroomd als laatste maatregel voordat de banken omvallen. Als dat gebeurt zijn zijn vrouw en hij hun spaargeld kwijt. Het zou intens oneerlijk zijn, zegt hij op rustige toon. "Dan straf je dus de mensen die hun geld niet naar het buitenland hebben gebracht.” Het belangrijkste is wat hem betreft dat de ruzies tussen Grieken niet uit de hand lopen en de bevolking niet in twee kampen uiteen valt. ,,Daarom moeten we er maar niet teveel over discussiëren. Iedereen stemt wat hij denkt te moeten stemmen.”
- Binnen waarschuwt de priester ook tegen de verdeeldheid. ,,Altijd als we verdeeld waren verloren we als natie.” De kerk is tot in de hal toe vol, maar volgens Papadopoulos toch een stuk minder druk dan op andere zondagen. Mogelijk zijn veel mensen de stad uit om in hun geboorteplaats te stemmen. Aan het einde van de kerkdienst geeft de priester een verkapt stemadvies. ,,Het woord communisme maakt mensen uit het voormalige Oostblok, Bulgaren en Roemenen, ziek. En nu proberen wij opnieuw communisme in Griekenland te brengen,” zegt hij. ,,Niemand zal medelijden met ons hebben als we dat doen.”
Zowel de aartsbischop van Athene als de aartsbisschop van Thessaloniki hebben zich eerder deze week voor een ‘ja-stem’ uitgesproken. De orthodoxe kerk is in Griekenland zeer invloedrijk. Tsipras is niet getrouwd en wil een striktere scheiding van kerk en staat in Griekenland.
- Aliki Stergiopoulou (61) zit vlak bij de kerk op een terras, met haar gezin en vrienden. Ze drinken koffie en eten een broodje. ,,Ons geloof zorgt voor continuïteit,” zegt ze. ,,Het leven houdt hier niet op.” Ze stemt ‘nee’. ,,Er is geen solidariteit, geen uitzicht op vrede binnen Europa. Griekenland heeft de wereld beschaving bijgebracht. Daar hebben we geen euro’s voor gevraagd. Moet je voorstellen dat Griekenland dat wel had gedaan. Dan zouden we nu ontzettend rijk zijn. Dat geld zouden we weggeven aan wie dat nodig heeft. Niet als een lening, maar als een gift. Ik zeg nee omdat ik wil dat Europese leiders dat begrijpen.
Zorgen over banken
De zorgen over Griekse banken blijven bestaan. Een journalist van Sky News schrijft dat de briefjes van €20 bijna op zijn. De Griekse raad voor financiële stabiliteit, waar ook minister Varoufakis van Financiën deel van uitmaakt, komt vanavond samen, schrijft BBC-journalist Robert Peston. Morgen staat de Europese Centrale Bank weer voor een moeilijke keuze: de noodsteun in de vorm van Emergency Liquidity Assistance (ELA) op het huidige niveau van 89 miljard euro handhaven (zoals afgelopen maandag gebeurde, hetgeen kapitaalcontroles tot gevolg had) of afbouwen. Verhogen zou in theorie ook kunnen, maar lijkt in het geval van een Grieks 'nee' onwaarschijnlijk.
Volgen
Volgen
Volgen
Volgen
[inbeeld]/BBC_Joe_Lynam/status/617669486867558400[/inbeeld]
Monty Python
De Duitsers (die een belangrijke rol hebben gespeeld bij de onderhandelingen over een nieuw steunpakket) tegen de Grieken, dat hebben we eerder gezien. Sommige journalisten deed het fundamentele verschil in de manier van denken aan het potje voetbal tussen Duitse en Griekse filosofen in Monty Python:
Volgen
Frans standpunt
De Franse ambassadeur in de Verenigde Staten maakt het Franse standpunt duidelijk. Wat er ook gebeurt, Griekenland moet in de Europese Unie blijven.
Volgen
Rechtsgeldig
Het referendum is nu rechtsgeldig; de ondergrens van 40 procent van kiesgerechtigden die gaan stemmen is gehaald.
Belangrijke site: uitslag
De eerste resultaten van het Griekse referendum zullen rond 21.00 uur bekend worden. De uiteindelijke uitslag wordt door het Griekse ministerie van Binnenlandse Zaken bijhouden op een kaart, en op een site die ook in Engelstalige versie doorzoekbaar is.
'Merkel had felle kritiek op Tsipras"
Een teleurgestelde Merkel zou afgelopen week tegen partijleden van CDU hebben gezegd dat de politiek van de Griekse premier Tsipras "hard en ideologisch" was en dat hij zijn land zienderogen tegen de muur op stuurt." Dat schrijft het Duitse Der Spiegel.
Merkel zou gezegd hebben dat ze verbijsterd was over het uitschrijven van het referendum en dat Tsipras "roulette" speelde met zijn land.
Brief EU-prominenten, exclusief bij NRC
"De Griekse crisis is een Europese crisis, niet enkel een nationale kwestie. Het is een Europees probleem en het zal een Europees probleem blijven", schrijven Jacques Delors, Pascal Lamy en António Vitorino in een open brief die NRC als eerste Nederlandse krant mag publiceren.
"De EU moet alle beschikbare middelen inzetten om de Griekse economie een impuls te geven.”
Terug naar waar het allemaal begon
Fotograaf Cathal McNaughton maakte foto's van Meyisti, op het eiland Kastellorizo. Het was op dit meest oostelijk gelegen eiland dat toenmalig premier Giorgos Papandreou in 2010 aankondigde dat Griekenland gebruik moest maken van noodsteun. Het was het begin van een reeks steunpakketten en door de schuldeisers IMF, ECB en Europese Commissie geëiste hervormingen en bezuinigingen. McNaughton maakte de volgende fotoserie:
De Griekse vlag, geschilderd op rotsen bij het dorpje Meyisti. Foto Reuters / Cathal McNaughton
De zondagochtendmis. Reuters / Cathal McNaughton
Het einde van de zondagochtendmis. Foto Reuters / Cathal McNaughton
Een soldaat maakt zich klaar om zijn stem uit te brengen. Foto Reuters / Cathal McNaughton
Foto Reuters / Cathal McNaughton
Foto Reuters / Cathal McNaughton
Inlezen. Foto Reuters / Cathal McNaughton
Opkomst 35 procent
Met nog vier uur te gaan tot de stembureaus sluiten, zijn al veel van de tien miljoen Grieken gaan stemmen. De opkomst ligt rond de 35 procent, meldde tv-zender Private Mega TV volgens persbureau AP. In Athene staan er rijen voor de stembureaus. De opkomst moet boven de 40 procent uitkomen om geldig te zijn. Een hoge opkomst moet geen probleem worden: stemmen is verplicht, zelfs al wordt de wet die dat bepaalt niet gehandhaafd.
"Angry, tired and scared"...
...zo omschrijft The New York Times stemmers in Griekenland. De bevolking is gebombardeerd met advertenties die oproepen danwel 'oxi'(nee) of 'nai'(ja) te stemmen. Maar veel Grieken geven toe dat de materie waar ze over moeten stemmen te complex is. Ze moeten ‘niet mee eens/nee’ of ‘ja/mee eens’ zeggen op een voorstel van schuldeisers dat niet langer op tafel ligt. Een voorstel dat pagina's lang is, maar is teruggebracht tot de volgende paar zinnen:
“De Grieken wordt hierbij gevraagd te beslissen of zij een ontwerpakkoord aanvaarden, dat is voorgelegd door de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds, tijdens de vergadering van de Eurogroep op 25 juni, en dat bestaat uit twee documenten.
Het eerste document heet ‘Hervormingen voor de voltooiing van het huidige programma en daarna’ en het tweede document heet ‘Voorlopige analyse van de houdbaarheid van de schuld’
De burgers die het voorstel van de instituties verwerpen, stemmen ‘niet akkoord / NEE’
De burgers die het voorstel aanvaarden, stemmen ‘akkoord/ JA”
Kiezers aan het woord
Correspondent Marloes de Koning sprak vandaag met een vrouw die geen geld heeft om te gaan stemmen. De 78-jarige Dimitra kan wel gaan stemmen, maar ziet het somber in.
- Vicky Georgiou (29) staat met haar dochter Irini van 1 jaar en haar man te wachten tot het einde van de kerkdienst. Ze hebben niet gestemd, omdat ze geen tijd en geld hebben om daarvoor naar hun geboortedorp te gaan, wat 300 kilometer verderop is. Maar ze zou ‘nee’ stemmen, zegt ze. ,,Misschien hebben we dan vijf jaar aan van alles een tekort, maar daarna zouden we weer ontwikkeling hebben.”
- Dimitra wil geen achternaam geven. Ze heeft genoeg geld opgenomen om nu nog geen problemen te hebben, maar ze is droevig gestemd. "Hoe heeft het zover kunnen komen? Wat is er van ons geworden?”
Ja, nee, wat maakt het uit
Correspondent Marloes de Koning sprak met Polychronis Yiannopoulos (38). Hij luistert naar het advies van zanger en radiomaker Tzimis Panousis:
"De uitslag van deze wedstrijd is vooraf bedisseld (verlies), maar we zullen in ieder geval een keer scoren."
Ze schrijft:
Hij gaat dus nee stemmen, zegt hij buiten de kerk op het centrale plein van Agia Paraskevi, een wijk in Athene. Yiannopoulos is arts en hij is kwaad. Op de Duitsers die alle economische macht hebben, maar geen mededogen. Op de hele situatie. Ik weet dat ‘nee’ ons nog verder in de nesten werkt, maar ik ga toch ‘nee’ zeggen. "Als je ‘ja’ zegt dan zeg je ‘ja’ tegen de vroegere politieke klasse in Griekenland.” Zo redeneren veel mensen. Ze willen af van politici zoals de vorige premier Samaras. Die speelt volgens hen onder een hoedje met corrupte ondernemers en met het Europese establishment. Als ze echt schoon schip willen maken in Griekenland dan heeft jonkie Tsipras een steun in de rug nodig.
Yiannopoulos is moe van de hele situatie. Ja, nee, wat maakt het uit. "Ik hoop nergens meer op. Ik stem ‘nee’ , maar het kan me niet schelen.”
In Beeld
Minister van Financiën Varoufakis (nee-kamp) heeft net gestemd. Tsipras (eveneens van het nee-kamp) en voormalig premier Samaras gingen hem voor. (klik op de foto om hem groot te zien en door te klikken naar alle foto's in dit liveblog)
Varoufakis arriveert met zijn vader Giorgos bij het stembureau in Athene. Foto AFP / Aris Messinis
Varoufakis poseert met zijn stembiljet... Foto AFP / Aris Messinis
... en stemt. Foto EPA / Alex Beltesx
Varoufakis wordt na het stemmen belaagd door fotografen en journalisten. Foto EPA / Alex Beltesx
Voormalig premier en huidig oppositieleider voor de conservatieven Antonis Samaras overhandigt zijn identiteitsbewijs in Pylos, in het zuidwesten van Griekenland. Foto AP / Nikitas Kotsiaris
Tsipras brengt onder enorme belangstelling van de pers zijn stem uit. Foto Reuters / Christian Hartmann
'Nee= eigen munt'
Griekenland moet zijn eigen munt invoeren als vandaag een meerderheid 'nee' stemt bij het referendum. Dat heeft Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement, gezegd in een vandaag uitgezonden interview met het Duitse radiostation Deutschlandfunk.
"Zit Griekenland na dit referendum nog steeds in de euro? Zeker wel, maar als ze 'nee' zeggen, zullen ze na het referendum hun eigen munt moeten introduceren, omdat de euro niet meer beschikbaar zal zijn als betaalmiddel"
Haaien of haaien?
Een treffende verbeelding van hoe sommige Grieken het referendum over het plan van de internationale schuldeisers ervaren:
Volgen
Geruchtenmachine
Er zijn geruchten dat een grote Griekse bank bijna geen geld meer heeft. Een journalist van The Telegraph, Ambrose Evans-Pritchard meldt dat, alsook NRC-redacteur Tom Vennink:
Volgen
Volgen
Volgen
Volgen
Ondertussen in Thessaloniki
Redacteur Tom Vennink is al een aantal dagen in Thessaloniki. Hij peilt de stemming bij de stembureaus en praat met kiezers. En kwam een aantal ja-stemmers tegen.
Volgen
Volgen
Volgen
Marloes de Koning, NRC-correspondent en nu in Athene, sprak juist met een nee-stemmer.
Volgen
Een Twitteraar filmde zijn 'ja-moment':
Volgen
To do's
Bij veel Grieken staan er vandaag twee 'must-do's' op de agenda: stemmen en pinnen. Dat eerste lijkt wat makkelijker te gaan dan het tweede.
Volgen
Varoufakis: heilig moment
De Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis heeft zojuist in Athene gestemd. Hij liet van de week weten dat hij opstapt als het ja-kamp wint
Hij sprak over het referendum als een "heilig moment”. Hij omschreef het als "een moment dat hoop geeft aan Europa dat een gemeenschappelijke munt en democratie kunnen samengaan”
Gevolgen 'nee' voor EU
De gevolgen van een Grieks 'nee' zullen niet alleen te voelen zijn in Griekenland. Ook binnen de Europese Unie zal er gekeken moeten worden hoe om te gaan met de nieuwe situatie. Twee van de belangrijkste lidstaten, Frankrijk en Duitsland, verschillen van mening over de aanpak van Griekenland. Economieredacteur Mark Beunderman kijkt vooruit:
Volgen
Ten minste één bank overweegt een scenario waarbij er een korting (een zogeheten ‘haircut’) van 30 procent zou worden toegepast op spaargeld van boven de achtduizend euro.
In beeld: stemmen
Tsipras heeft gestemd, alsook leden van de oppositie. Het wordt vandaag spannend: in peilingen gaan het ja-kamp en het nee-kamp ongeveer gelijk op. De regering, die campagne voerde voor een Grieks nee en dus vóór een afwijzing van het tienpuntenplan van geldschieters, probeert kiezers te lokken met beloftes. Het ja-kamp waarschuwt met doemscenario's voor de gevolgen van een 'nee'. We maakten een korte fotoserie van de stembureaus en de kiezers vanochtend:
Medewerker van een stembureau in Athene bereidt voor opening van de stembussen de documenten voor. Foto Reuters / Jean-Paul Pelissier
Stemlokaal in een school in Athene. Foto Reuters / Yannis Behrakis
Stemmers in Athene zoeken hun naam op de lijsten die bij de stembureaus hangen. Foto EPA / Armando Babani
Een medewerker van een stembureau checkt het identiteitsbewijs van een kiezer in Meyisti op het eiland Kastellorizo. Foto Reuters / Cathal McNaughton
Een vrouw stemt in Meyisti, een dorpje op het eiland Kastellorizo. Foto Reuters / Cathal McNaughton
Premier Tsiprasin zijn stemhokje. Foto Reuters / Alkis Konstantinidis
Tsipras likt aan zijn stemenvelop, net voor het uitbrengen van zijn stem in Athene. Foto Reuters / Alkis Konstantinidis
Tsipras brengt onder enorme belangstelling van de pers zijn stem uit. Foto Reuters / Christian Hartmann
Foto EPA / Yannis Kolesidis
Foto EPA / Yannis Kolesidis
Foto Reuters / Cathal McNaughton
Foto Reuters / Cathal McNaughton
Kinderen mochten met grootmoeder mee naar de stembus. Foto Reuters / Marko Djurica
Foto Reuters / Yannis Behrakis
3 minuten
Actualiteitensite Vox legde aan de hand van tot de verbeelding sprekende voorbeelden in nog geen drie minuten uit hoe en waardoor de huidige Griekse schuldencrisis is ontstaan.
Twee scenario's
Wat gebeurt er na het stemmen vandaag? Lees het bij NRCQ. Wil je kort bijgepraat worden over het referendum? Dat kan hier.
Beloftes van Syriza
Naar verluidt heeft regeringspartij Syriza beloofd dat de banken dinsdag weer opengaan als een Griekse meerderheid niet akkoord gaat met de voorstellen van geldschieters. Verder belooft de partij van premier Tsipras dat ze binnen 48 uur een akkoord zullen bereiken met de trojka en dat er geen grexit komt.
Volgen
Geen incidenten
Het referendum in Griekenland lijkt vooralsnog probleemloos te verlopen. Tot nu toe is er nog geen sprake geweest van noemenswaardige incidenten, liet het Griekse ministerie van Binnenlandse Zaken weten. Uit peilingen blijkt dat de twee kampen min of meer gelijk opgaan. De stembureaus sluiten vandaag om 18.00 uur Nederlandse tijd. De uitslag zal rond middernacht bekend worden.
Voor de pinautomaten staan vanochtend overigens weer grote rijen, meldt persbureau AP. Bezorgde Grieken willen hun maximale daglimiet van 60 euro opnemen.
Grootste zondagkrant: stem ja
De grootste zondagkrant voert campagne voor een Grieks 'ja'. Ze waarschuwen met enkele doemscenario's bij een overwinning van het nee-kamp.
Volgen
Volgen
Oh, en weet je nog, zangeres Nana Mouskouri?
Volgen
Toch nee?
Onze correspondent Marloes de Koning is in Griekenland. De nee-campagne is het meest actief geweest, zo lijkt het
Volgen
Volgen
In het kort:
De stembussen gingen vandaag om 6.00 uur Nederlandse tijd open. De Grieken mogen stemmen over een akkoord met de internationale geldschieters (IMF, ECB en Eurogroep) in ruil voor extra noodkrediet. Die eisen hervormingen, waarna Griekenland in staat moet zijn schulden af te lossen. De belangrijkste hervormingen van de zogeheten 'trojka' zijn: btw-verhoging en andere fiscale lasten, verhoging pensioenleeftijd naar 67, minder ambtenaren, aanpak belastingontduiking en privatisering van banken, regionale vliegvelden, havens en spoorbedrijf.
Het referendum is gebaseerd op een akkoord dat 25 juni op tafel lag. Daarna is nog verder onderhandeld, maar de stappen die toen zijn gezet, worden dus niet aan de Grieken voorgelegd.
Het voorstel begint met de doelstellingen voor begrotingsoverschotten in de komende jaren. Griekenland wordt geacht een nieuwe begroting op te stellen voor de rest van 2015 en voor de periode 2016-2019. Die begrotingen moeten dit jaar resulteren in een begrotingsoverschot van 1 procent, in 2016 van 2 procent, in 2017 van 3 procent en in 2018 in een overschot van 3,5 procent van het bruto binnenlands product
De eerste zin op het stembiljet is:
“Moeten we het ontwerpakkoord dat door de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in de Eurogroep van 25 juni naar voren is gebracht, accepteren?”
De stemmers kunnen kiezen tussen: ‘niet mee eens/nee’ of ‘ja/mee eens’.
Tsipras: volk stemt om lot
Premier Tsipras zei na het uitbrengen van zijn stem dat niemand de "boodschap van vastberadenheid van het volk om het eigen lot te bepalen" kan negeren. Tsipras leek volgens persbureau AFP ontspannen. Hij had een witte blouse en een grijze broek aan. De premier bracht zijn stem uit bij een school in Kipseli, de buurt in het noorden van Athene waar hij woont.