‘Rusland bewees NAVO een dienst’

Het was een bijzondere mededeling voor een minister van Buitenlandse Zaken. En zeker voor een minister van Buitenlandse Zaken van Letland, waar homoseksualiteit bepaald niet algemeen geaccepteerd is. „De hel zal wel losbarsten, maar #proudtobegay”, twitterde de 41-jarige Edgars Rinkevics in november.

„Het veroorzaakte wel wat politieke deining”, zegt hij laconiek, tijdens zijn bezoek aan Den Haag vorige week in verband met een conferentie over cyberbeveiliging. Dat hij uit de kast kwam was niet alleen een persoonlijke mededeling, erkent hij, „maar ook een politieke boodschap”.

In Letland woedt een debat of ongehuwde partners dezelfde rechten op erfenissen en uitkeringen moeten krijgen als traditionele echtparen van man en vrouw. Rinkevics heeft duidelijk partij gekozen, waarbij op de achtergrond de opgelopen spanning met Rusland een rol speelt.

„Hier botsen verschillende waarden: aan de ene kant het liberale, open, Europese waardenstelsel dat mensen niet buitensluit, aan de andere kant de sterk antiliberale waarden, met antihomopropaganda zoals je die ook in Rusland ziet. In Letland zit er beweging in deze kwestie.”

Beschouwt Rinkevics het als een lakmoesproef voor Letland? Hij lacht even, dan serieus: „In zekere zin wel ja. Er is tijd voor nodig, maar ik denk dat het land voor deze test zal slagen.”

De Russische interventie in Oekraïne heeft tot grote bezorgdheid geleid in het kleine Letland en de andere twee Baltische landen – alle drie voormalige Sovjet-republieken. „De illegale annexatie van de Krim, en wat er daarna in het oosten van Oekraïne gebeurde, deed denken aan onze eigen geschiedenis. Aan de tanks van de Sovjet-Unie bijvoorbeeld, die in 1940 de Baltische landen binnenrolden. En aan de zogenaamde verkiezingen van 1949 en de keuze van het parlement voor aansluiting bij de Sovjet-Unie, terwijl de tanks nog door het land reden.

„We beseffen weer dat onze veiligheid niet vanzelfsprekend is. We hebben een wet aangenomen dat we in 2020 twee procent van het bruto binnenlands product aan defensie besteden. Naast het leger hebben we een Nationale Garde, een semi-militaire organisatie voor burgers. En vorig jaar vierden we dat we tien jaar lid zijn van de NAVO en de EU. Qua veiligheidsafspraken zijn we nog nooit zo goed af geweest.”

Een derde Russischtalig

Ongeveer een derde van de inwoners van Letland is Russischtalig. Maakt dat het land niet kwetsbaar, als deze groep meer rechten gaat eisen en hulp van Moskou inroept? „In de Baltische landen zullen zich geen toestanden afspelen zoals in het oosten van Oekraïne. De Russisch sprekende bevolking heeft dezelfde sociale en economische rechten als iedereen. Toen de Sovjet-Unie instortte hadden we heel veel Russen die geen Letse burgers waren. Om hen te integreren hebben we gezegd: als je een Lets paspoort wilt hebben, moet je een taal- en geschiedenisexamen doen.”

Rinkevics vindt het volstrekt aanvaardbaar dat ook van ouderen die als kind na de oorlog in Letland zijn gestrand, wordt geëist dat ze Lets leren en examen doen voor ze een paspoort krijgen. „De procedure is al versoepeld. En velen willen helemaal geen Lets staatsburger worden: tot deze economische crisis kon je een Russisch paspoort aanvragen en dan had je meteen recht op uitkeringen. En de pensioengerechtigde leeftijd is in Rusland 55 voor vrouwen en 60 voor mannen, terwijl wij bezig zijn met een geleidelijke verhoging tot 65 voor mannen en vrouwen. Bovendien: ook zonder Lets paspoort kunnen onze Russen niet alleen vrij door de EU reizen maar ook door Rusland, Wit-Rusland en nog een aantal andere landen.” Waren er in 1996 nog 700.000 Letten zonder pas, het aantal is inmiddels afgenomen tot 300.000. Sinds 2013 is bovendien elk kind dat in Letland wordt geboren automatisch Lets.

Goddank in Europa

Rinkevics erkent dat veel Russischtaligen in Letland het Russische optreden in Oekraïne steunen. „Maar ze willen niet dat zich in Letland hetzelfde gaat afspelen. Vergeet niet: het is nog altijd een stuk beter om in de EU en de eurozone te leven dan in Rusland en zeker in Oekraïne. Op straat zeggen mensen, in het Lets maar ook in het Russisch: goddank zitten we in Europa.”

Maar de Russische propaganda raakt een gevoelige snaar, erkent Rinkevics. „Het idee dat Rusland zich weer opricht leeft overal, zelfs in de VS. De Russen hebben een trauma overgehouden aan de ondergang van de Sovjet-Unie en daarna de instorting van de economie en de hoge misdaadcijfers. Nu hebben ze het gevoel dat Rusland eindelijk weer respect afdwingt.”

De veiligheidsgarantie van de NAVO is voor Letland van levensbelang: het bondgenootschap moet volgens artikel 5 van het handvest een aanval op één lidstaat beschouwen als een aanval op alle lidstaten. Maar zal de NAVO ook in actie komen als de Russischtalige minderheid in Letland in opstand komt? Geldt dat dan wel als een aanval op Letland?

„In Oekraïne was het niet de Russisch sprekende minderheid die zich onafhankelijk verklaarde, dat gebeurde onder leiding van Russische staatsburgers. De Russen hebben de NAVO een grote dienst bewezen. Hun zogeheten hybride oorlogsvoering hebben we bij de NAVO nu grondig onder de loep genomen. Inmiddels gaat artikel 5 allang niet meer alleen over grootscheepse tank- of luchtaanvallen, het geldt nu ook voor operaties van ‘groene mannetjes’ zonder militaire insignes, cyberaanvallen en manipulatie van informatie en communicatie.”