De ‘pre-chercheur’ ziet de overval van ver aankomen

Ze kreeg de schrik van haar leven. Op de terugweg uit Rotterdam, waar ze met haar poedel naar het dierenziekenhuis was geweest, werd ze op de snelweg klemgereden. Een auto voor haar, naast haar en achter haar. Ze werd naar de vluchtstrook gedwongen en moest flink op de rem. Ze was ‘ingebokst’, zoals ze dat bij de politie noemen. Maar de auto’s waren niet herkenbaar als politiewagens. De vrouw wist dus niet wat haar overkwam. ‘Het systeem’, had haar aangewezen als drugsrunner. En dus werd ze aan de kant gezet en gecontroleerd. De agenten hadden snel door dat ze een fout hadden gemaakt, maar dat maakte de schrik er niet minder om. Later kreeg ze een bosje bloemen toegestuurd met een excuusbriefje erbij.

De politie probeert criminaliteit steeds vaker met computermodellen te ‘voorspellen’. En daar ondervond deze mevrouw de nadelen van. „Er zitten inderdaad schaduwkanten aan”, zegt Rutger Rienks, afdelingshoofd Business Intelligence bij de Landelijke Eenheid van de politie. Vandaag verschijnt zijn boek Predictive policing, kansen voor een veiligere toekomst. Rienks verwacht dat de politie aan de vooravond staat van de doorbraak van ‘voorspellend politiewerk’. De schaduwkanten daarvan zijn veel beperkter dan de voordelen, zo stelt hij.

Wat ging er precies mis bij die mevrouw?

Rienks: „Ze had net een tweedehands auto gekocht die daarvoor van een drugsrunner was geweest. Ze was vanuit Maastricht naar Rotterdam gereden en vervolgens al snel weer terug naar Maastricht. Net als een bende drugsrunners vaak deed. De combinatie van haar kenteken en reispatroon zorgde ervoor dat een systeem van kentekencamera’s haar als drugsrunner aanwees. Erg vervelend natuurlijk, maar bij dezelfde politieactie werd op basis van dit systeem ook een taxi aangehouden. Dat doen agenten normaal ook niet zo snel. In die taxi bleek bijna twee kilo harddrugs te worden vervoerd. Dat kan het voorspellen van criminaliteit op basis van computermodellen dus opleveren.”

De politie die criminaliteit kan voorspellen? Dat klinkt erg futuristisch.

„Er zijn al diverse systemen waarmee dit gebeurt. In Amsterdam en andere Nederlandse steden wordt al gewerkt met CAS, het Criminaliteits Anticipatie Systeem. Op basis van historische criminaliteitscijfers in een wijk, sociaal-demografische gegevens en andere data kan van bijna 40 procent van de straatroven en 60 procent van de woninginbraken grofweg worden voorspeld waar en wanneer ze zich voordoen. Op die plaatsen en momenten wordt er extra gesurveilleerd, wat de pakkans vergroot. De resultaten zijn goed en het is de bedoeling om dit systeem in heel Nederland in te voeren. In de VS gebeurt dit onder de naam ‘PredPol’ al langer.”

Zijn er meer voorbeelden?

„De helikopters van de luchtvaartpolitie vliegen routes op basis van een vergelijkbaar systeem, waardoor ze 20 tot 50 procent vaker op tijd aanwezig zijn om te assisteren bij opsporing van overvallers en inbrekers.

Auto’s van criminelen worden soms voorzien van een baken waarmee ze op afstand kunnen worden gevolgd. Kentekencamera’s langs de weg helpen daarbij. Op het moment dat twee auto’s van criminelen elkaar naderen kan er bij de Landelijke Eenheid een signaal afgaan, omdat er mogelijk een criminele ontmoeting gaat aankomen. In het computersysteem zijn bekende criminele ontmoetingsplaatsen ingevoerd, waardoor het ook mogelijk wordt te bepalen waar een drugsdeal waarschijnlijk zal plaatsvinden.

Op individueel niveau wordt met een methode als ProKid al voorspeld welke kinderen tot 12 jaar de grootste kans maken om uit te groeien tot een crimineel. Daarin wordt gedrag meegenomen als spijbelen en rondhangen op straat, maar het is ook bekend dat kinderen die getuige of slachtoffer waren van seksueel misbruik een groter risico lopen op het vertonen van crimineel gedrag. Voor kinderen in de zwaarste risicocategorie wordt extra hulp geregeld.”

U stelt dat de grote doorbraak van voorspellend politiewerk nog moet komen. Wat kunnen we verwachten?

„Het is natuurlijk heel moeilijk te zeggen wat er precies allemaal mogelijk wordt. Het is wel duidelijk dat de politie door de opkomst van steeds meer sensoren en databases beter in staat zal zijn om patronen te herkennen en voorspellingen over criminaliteit te kunnen doen.”

Dat klinkt nog behoorlijk abstract. Waar denkt u concreet aan?

„We kennen nu al min of meer landelijk dekkende sensornetwerken als de kentekencamera’s langs de snelwegen of beveiligingscamera’s op straat en in winkels. In Nederland zijn al meer dan 100.000 camera’s aangesloten op het politiesysteem LiveView. Als er ergens iets gebeurt, bijvoorbeeld een overval, kan de politie live meekijken. Door de opkomst van nieuwe technologieën neemt het waarnemingsvermogen van de politie alleen maar verder toe. Auto’s worden bijvoorbeeld steeds vaker voorzien van sensoren waardoor ze op afstand zijn te volgen en straks wellicht ook te stoppen. Dat levert allemaal gegevens op, bijvoorbeeld bewegingspatronen. Zo weten we nu al, met behulp van kentekencamera’s en een lijst van gestolen voertuigen, op welke dagen en uren ergens de meeste gestolen auto’s voorbij komen. Dat leidt tot meer succes bij controles.

Misschien wordt het straks met camera’s, gekoppeld zoals bij LiveView, mogelijk in een groep mensen automatisch gezichten te herkennen. Als er in een winkelstraat bekende zakkenrollers opduiken, kan de politie ze dan in de gaten houden.”

U schrijft in uw boek inderdaad dat de „fijnmazigheid van het waarnemingsinstrumentarium van de politie alleen maar zal uitbreiden”, wat „pre-cherche” mogelijk maakt. Dan kan de vraag of de politie Big Brother aan het worden is natuurlijk niet uitblijven.

„Alles wat de politie doet, moet natuurlijk binnen de kaders van de wet vallen. Willen we onze veiligheid maximaal uitbuiten, dan zullen we een stuk privacy moeten opgeven. In het democratische proces moet worden bepaald hoeveel precies.”