De melkplas lozen we in China

1 Krijgen we nu meer koeien en meer melk in Nederland?

Ja. De melkveehouders bereiden zich al geruime tijd voor op „D-day”, zoals melkveevoorman Kees Romijn van land- en tuinbouworganisatie LTO het noemt. Twee jaar geleden werden meer kalveren opgefokt die nu klaar zijn om melk te produceren. Vorige zomer zijn er zo’n 10 procent meer koeien gedekt, die nu kalveren en gemolken kunnen worden. De Nederlandse zuivelindustrie investeerde de afgelopen twee jaar 2 miljard euro in uitbreiding van oude en in nieuwe fabrieken. En de boeren molken de laatste jaren al veel meer, om warm te draaien. Daarbij namen ze de boete voor de overschrijding van het melkquotum, 133 miljoen euro vorig jaar, op de koop toe. De groei zal dus niet morgen met een enorme sprong gaan. De verwachting is dat de Nederlandse melkproductie elk jaar met 1 of 2 procent stijgt. De maximale groei is volgens Romijn 20 procent meer melk in 2020: 10 procent meer koeien en 10 procent meer melk per koe.

2 Gaat dit ten koste van de koe?

Waarschijnlijk wel een beetje. Uit onderzoek van de Wageningen Universiteit blijkt dat de koe uit de wei verdwijnt naarmate bedrijven intensiever worden (meer koeien en/of melk per hectare). En naar verwachting zet de schaalvergroting in de melkveehouderij onverminderd door, tot gemiddeld 110 melkkoeien per bedrijf over vijf jaar (thans 85). Nu komt 65 procent van de koeien buiten, drie jaar geleden was dat nog 72 procent.

3 Zijn de boeren nu blij?

Ja, veel boeren kijken reikhalzend uit naar morgen. Maar er zijn er ook die vrezen dat de melkprijs keldert. De boeren zijn verdeeld, zegt Dirk Jan Schoonman van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV). Zijn bond pleit voor productiebeperking, om de schaalvergroting tegen te gaan die een bedreiging vormt voor kleine boeren en het milieu.

LTO lobbyde juist voor de afschaffing van het quotum. Bij LTO geen angst voor nieuwe melkplassen en boterbergen die de prijzen drukken. Want weliswaar daalt in Nederland en Duitsland de vraag naar zuivel, vooral naar verse melk, al een aantal jaar, maar wereldwijd is de vraag naar melk gestegen. Vrijwel alle melk die meer geproduceerd zal worden, gaat naar buiten Europa. Naar het Verre Oosten, de Golf en Afrika. „Overal waar veel zand is en weinig gras”, aldus Romijn van LTO. Als grootste zuivelexporteur van Europa kan Nederland stevig profiteren van het verdwijnen van de quota. Nederland exporteert al zuivel naar circa 160 landen en dekt daarmee nu ruim 5 procent van de zuivelmarkt.

FrieslandCampina (omzet 11,3 miljard euro) haalde vorig jaar de meeste winst in Azië, vooral met babyvoeding. Verkocht de onderneming, die in het bezit is van melkveehouders, zeven jaar geleden nog voor 100 miljoen euro babyvoeding in China, vorig jaar was dat meer dan een miljard. Die trend zet met de groei van de wereldbevolking door, denkt Campina. De helft van alle baby’s wordt de komende jaren geboren in China, India, Indonesië, Pakistan en Nigeria. Dat zijn dus veelbelovende markten. De lage euro stimuleert de export nog eens, vooral die naar de VS.

Maar de Nederlandse boeren blijven wel een beetje mopperen. Ze kunnen door milieumaatregelen namelijk niet ongebreideld groeien. Boeren blijven gebonden aan plafonds voor onder andere de uitstoot van fosfaat en ammoniak en de hoeveelheid mest per hectare. Nederland pleitte in Brussel voor het afschaffen van het melkquotum, maar voerde als enige land in de EU een mestplafond in. „We hebben onszelf in de voet geschoten”, aldus Schoonman van de NMV.

4 Waarom hadden we dat melkquotum ook alweer?

De melkquotering is in 1984 in de Europese Unie ingevoerd om de overproductie in te dammen, die het gevolg was van de subsidie op melk. De melksubsidie werd ingewisseld voor directe inkomenssteun voor de melkveehouder.

Het quotum gaf aan hoeveel melk een lidstaat en een melkveehouder mag produceren. Melkveehouders konden onderling wel productieruimte (ver)kopen of leasen. Gingen boeren over het productieplafond heen, dan volgde een boete (de ‘superheffing’ genoemd). De boeren waren aanvankelijk kwaad, maar na een aantal jaar leverde het quotum wel hogere melkprijzen en een stabilisering van het inkomen op.

5 Waarom wordt het quotum nu opgeheven?

De quota worden afgeschaft op aandringen van de wereldhandelsorganisatie WTO. Die heeft kritiek op de exportsubsidies en importheffingen op landbouwproducten. Die zijn in het nadeel van arme landen.

Maar ook de zuivelsector pleitte voor afschaffing. De groeiende wereldbevolking en opkomende economieën in Azië deden de vraag naar melk structureel stijgen. „En wij konden daar door het quotum niet van profiteren”, zegt Romijn van LTO. In 2003 is daarom besloten om het melkquotum in 2015 los te laten. Europese boeren houden overigens hun inkomenssteun, omdat de marktprijs waarschijnlijk onder de kostprijs (ongeveer 45 cent per liter) blijft.

6 Wordt de melk duurder of goedkoper?

De verwachting is dat de prijs zonder quotum meer zal schommelen: als de groei in China stagneert of er een ziekte onder koeien uitbreekt, wordt het evenwicht van de groeiende vraag en het groeiende aanbod verstoord.

Toen Rusland vorig jaar zijn grenzen sloot voor onder meer Nederlandse kaas, moest er meer melk worden verpoederd en daalde de melkprijs. In een droge zomer gaat de productie in Nieuw-Zeeland omlaag en de prijs wereldwijd omhoog. In Nigeria had FrieslandCampina vorig jaar last van de aanslagen van de terreurgroep Boko Haram en de angst voor ebola. Zo zijn er tal van onzekere factoren.

Om de schommelingen op te vangen, moeten boeren met meer reserves werken. In geval van grote nood is er ook nog een vangnet van de Europese Commissie. Brussel moet boter en melkpoeder opkopen als de prijs van een liter melk daalt tot 21,5 cent.