Wat doet een Griekse goudmijn op de Zuidas?

Nederland helpt bedrijven belastingen in Griekenland te ontwijken. Multinationals in Griekenland, waaronder een omstreden goudmijn, sluizen via brievenbusfirma’s in Nederland geld naar belastingparadijzen. De Griekse staat loopt daardoor miljoenen aan belastinginkomsten mis.

Dat blijkt uit een rapport van de Nederlandse stichting SOMO, die de financiën van multinationale ondernemingen onderzoekt. De studie wordt deze week in Athene gepresenteerd. Het rapport gaat uitgebreid in op het voorbeeld van een goudmijn in het noorden van Griekenland. De mijn is in handen van het Canadese bedrijf Eldorado Gold – een miljardenconcern dat ook mijnen heeft in China, Brazilië, Roemenië en Turkije.

De belastingontwijking via Nederland is pikant, omdat Nederland er sinds het begin van de financiële crisis in Griekenland op hamert dat de belastinginning verbetert. De Nederlandse minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem (PvdA), heeft als voorzitter van de eurogroep een steeds hoger oplopend conflict met de nieuwe Griekse regering over het noodzakelijke hervormingsprogramma.

De Griekse regering probeert op dit moment onder hoge tijdsdruk goedkeuring te krijgen van de ‘Brussel Groep’ – de vroegere trojka – voor haar hervormingsplannen. Die onderhandelingen gaan uiterst stroef.

De goudmijn is niet het enige voorbeeld. Behalve Eldorado Gold maken ook bijvoorbeeld de Duitse bedrijven Bayer en BMW gebruik van de mogelijkheid om geld via Nederland naar belastingparadijzen te sluizen. Hetzelfde geldt voor Coca-Cola, dat op papier Zwitsers is en het Amerikaanse bedrijf Footlocker.

Griekse jachten

SOMO toonde in 2013 ook aan dat vrijwel alle grote bedrijven in Portugal, dat ook een internationale noodlening kreeg en fors moest bezuinigen en hervormen, via een holding in Nederland belasting in eigen land ontwijken. Sindsdien veranderde weinig: EU-landen beconcurreren elkaar met lage belastingtarieven en wettelijke sluipwegen. Daar profiteren multinationals van, maar ook bijvoorbeeld eigenaren van veel Griekse jachten, die alleen op papier Nederlands zijn.

Vandaag begint een speciale commissie van het Europees Parlement met een onderzoek naar belastingontwijking in de EU. Veel aandacht zal daarbij uitgaan naar Nederland en Luxemburg, die voor multinationals fiscaal aantrekkelijk zijn.

Hoewel het Canadese Eldorado Gold geen productieactiviteit in Nederland heeft, staan op de Amsterdamse Zuidas twaalf dochterondernemingen van het beursgenoteerde concern geregistreerd. Die vennootschappen hebben bijna 2 miljard dollar aan activa op de balans, maar slechts drie werknemers op de loonlijst.

Eldorado Gold heeft met de Nederlandse fiscus afspraken gemaakt over de belastingheffing. De inhoud van de ‘tax ruling’ is geheim. Het kabinet vindt dat gunstige belastingafspraken met buitenlandse bedrijven kunnen, mits die economische waarde toevoegen – in jargon: ze moeten ‘substance’ hebben.

Volgens een woordvoerder van het ministerie van Financiën wordt dat vooraf getoetst. De fiscale regelingen met multinationals die in Griekenland actief zijn, vloeit volgens het ministerie voort uit een Europese richtlijn die „dubbele belasting beoogt te voorkomen”. Als Griekenland misbruik van die richtlijn vermoedt zal Nederland meewerken om dat te bestrijden.

Het is de combinatie van deze Europese richtlijnen met een aantal specifieke regelingen in Nederland, zoals het ontbreken van bronbelasting op uitgaande rentebetalingen, die volgens SOMO maakt dat verdragen bedoeld ter voorkoming van dubbele belastingheffing in de praktijk tot ‘dubbele belastingontwijking’ leiden.

‘De roof van de eeuw’

Het bestrijden van dit soort constructies is een van de hoofdpunten van de nieuwe Griekse regering. Veel van de regeringsleden hebben zich in het verleden kritisch uitgelaten over Eldorado Gold en de afspraken die vorige regeringen met het bedrijf hebben gemaakt. Dimitris Mardas, toen nog hoogleraar economie, sprak van de ‘roof van de eeuw’, onder meer omdat geen winstdeling met Eldorado is afgesproken. Hij is nu staatssecretaris van Financiën.

Eldorado wijst er in een reactie op dat de constructie via Nederland volkomen legaal is. „We wijzen alle beschuldigingen van de hand.” De bedrijven in Barbados en Nederland zijn volgens Eldorado Gold geen brievenbusfirma’s, omdat er mensen in dienst zijn die managementfuncties hebben.

Volgens Eldorado Gold profiteert Griekenland van haar activiteiten doordat het bedrijf sinds 2012 al ruim 450 miljoen dollar heeft geïnvesteerd. Dat is inclusief 50 miljoen euro aan loonheffingen voor werknemers. Naar verwachting zullen de mijnen 25 jaar productief zijn. In die periode zal de Griekse staat zo’n 500 miljoen euro aan vennootschapsbelasting van Eldorado innen, schat het bedrijf. Tot nu toe droeg Eldorado in Griekenland geen vennootschapsbelasting af.

De discussie over privatisering en exploitatie van de mijnen in het noorden van Griekenland heeft een lange voorgeschiedenis. Voor- en tegenstanders bestrijden elkaar fel en soms zelfs met geweld. Tijdens de crisis, in 2011, kwam de exploitatie en modernisering van de mijnen in een stroomversnelling nadat de regering besloot de laatste benodigde milieuvergunningen af te geven. De werkgelegenheid en investeringen waren precies wat Griekenland nodig had, vond de regering. Het gaat om zo’n tweeduizend banen. Nu geldt de mijn als test voor hoe de nieuwe Griekse regering omgaat met buitenlandse investeerders en eerder gemaakte afspraken.

Oppositieleden in de Tweede Kamer reageren verbolgen op het onderzoek. „Dit is krankzinnig en bizar”, zegt Kamerlid Jesse Klaver (GroenLinks). „Het is cynisch dat we enerzijds geld lenen aan Griekenland en aan de andere kant belastingontwijking faciliteren waardoor de Griekse staat inkomsten misloopt.” Hij vindt dat de Tweede Kamer inzage in alle belastingafspraken (rulings) met multinationals moet krijgen. GroenLinks en SP willen opheldering van staatssecretaris Wiebes.