Uit het niets werd Gunvor groot

Vanaf de opening van de Hermitage in Amsterdam in 2009 is de van oorsprong Russische oliehandel Gunvor een van de geldschieters van het museum. Het bedrijf was goed voor een half miljoen euro.

Ten tijde van de opening was alles nog koek en ei tussen Nederland en Rusland. Ook cultureel werden de banden aangehaald. De Hermitage in Amsterdam is een dependance van de Hermitage in Sint Petersburg. Onder de sponsors zijn veel bedrijven met belangen in Rusland, zoals Gunvor, Gasunie, Van Oord en het bedrijf International Petroleum Products (IPP).

Na de inval van de Russen op de Krim, de oorlog in Oost-Oekraïne en het neerhalen van de MH17 is alles anders. Economische sancties van de Verenigde Staten, de Europese Unie en andere landen troffen Rusland. Daarbij werd ook gemikt op vrienden van president Poetin, onder anderen oligarch en Gunvor-oprichter Gennadi Timtsjenko, een van de rijkste mensen ter wereld. Vorig jaar stond hij op de Forbes-lijst met een geschat vermogen van 9,5 miljard euro. Sinds maart 2014 staat hij ook op de zwarte lijst in de VS en Canada. Het Amerikaanse ministerie van Financiën verklaarde dat „Timtsjenko’s activiteiten in de energiesector direct gelinkt zijn aan Poetin” en dat Poetin „investeringen in Gunvor en mogelijk toegang tot Gunvors gelden heeft.”

De geschiedenis van Gunvor voedt de verdenking dat het bedrijf protectie in het Kremlin heeft. Gunvor was een een kleine speler op de oliemarkt. Nadat de activiteiten van olieconcern Yukos door ingrijpen van het Kremlin in handen kwamen van staatsoliebedrijf Rosneft, ging het bergopwaarts. Gunvor mocht veel olie van Rosneft verhandelen en werd een van de grootste grondstoffenhandelaren.

Vanaf 2008 is Gunvor actief in Nederland, als Gunvor International BV . Sinds 2010 is er geen jaarverslag gedeponeerd. Andere vestigingen doen dat ook niet. Een woordvoerder van Gunvor: „Wij zijn een privaat bedrijf en publiceren geen jaarverslag.” Wel worden globale bedrijfsresultaten gemeld: in 2013 zou het gaan om een nettowinst van 308 miljoen dollar (bijna 283 miljoen euro) op een omzet van 91 miljard dollar.

Toen de VS-sancties van kracht werden verkocht Timtsjenko zijn aandelen in Gunvor aan zijn Zweedse zakenpartner Torbjörn Törnqvist. Ook zou hij zijn aandeel van 49,88 procent in International Petroleum Products (ook Hermitage-sponsor) verkocht hebben. The Wall Street Journal berichtte afgelopen november over een Amerikaans justitieel onderzoek naar het witwassen van (corruptie)geld door Gunvor. Gunvor ontkende en zei in „politiek kruisvuur” terecht te zijn gekomen.

De berichten over corruptie en Poetins belangen waren voor staatsbank ABN Amro (ook Hermitage-sponsor) geen reden de zakelijke relatie met Gunvor kritisch te bezien. De Nederlandsche Bank schreef daarover vorige maand een vertrouwelijke brief aan bestuursvoorzitter Gerrit Zalm, meldde Het Financieele Dagblad zaterdag. Volgens DNB pakt ABN Amro corruptierisico’s onvoldoende aan. In de brief noemt DNB met name de relatie met Gunvor. Zo was de boodschap dat Poetin belangen heeft in Gunvor voor ABN Amro geen reden contact op te nemen met de VS. Volgens DNB negeert ABN Amro „de signalen over corruptie die al jaren rond deze klant [Gunvor] hangen”. En toen Gunvor ABN Amro uitleg weigerde over de plotse aandelenoverdracht van Timtsjenko heeft de bank „het hier min of meer bij gelaten”.

ABN Amro laat weten dat de berichtgeving aanleiding is om opnieuw de klantrelaties te checken: „Elke vorm van corruptie is voor ons onacceptabel (…) Uit ons eigen compliance-onderzoek is echter niet aan de orde gekomen dat we regels overtreden. Mocht toch blijken dat Gunvor onaanvaardbare contacten heeft dan zullen we de klantrelatie natuurlijk onmiddellijk beëindigen.”

Van een weinig alerte houding lijkt ook sprake bij de stichting Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA). Die is in opdracht van het ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk voor het bewaren van de strategische olievoorraad. Sinds de oliecrisis in 1973 is Nederland verplicht een minimale voorraad aan te houden die gelijkstaat aan 90 dagen import in het voorgaande kalenderjaar. Daarbij schakelt COVA „gekwalificeerde leveranciers” in die tegen betaling in hun tanks olieproducten voor Nederland bewaren. Gunvor is één van de 22 bedrijven waarmee sinds 2 mei 2014, na een aanbestedingsprocedure, een raamwerkovereenkomst is gesloten.

Volgens COVA-directeur Bart van Holk doet COVA geen zaken met bedrijven die op sanctielijsten staan. Gunvor staat niet op zo’n lijst. Of COVA gebruikmaakt van Gunvor wil hij niet zeggen. „Wij doen geen uitspraak over specifieke bedrijven.”