Opsporing verzocht: iemand die de Boek zag

Vlucht MH17 lijkt inderdaad te zijn neergeschoten met een Boekraket afgevuurd door separatisten uit Oekraïne. Dat is althans het belangrijkste scenario dat het internationale justitieteam onderzoekt bij het achterhalen van de oorzaak van de crash op de middag van 17 juli vorig jaar.

Gisteren werden nieuwe beelden en geluidsfragmenten vrijgegeven door het zogenoemde Joint Investigation Team (JIT) waarin politie en justitiediensten uit België, Australië, Oekraïne, Maleisië en Nederland samenwerken. Het team zoekt via een oproep op internet getuigen die informatie kunnen geven over het transport van het Boek-raketsysteem door een groep separatisten, die Bibliotekar wordt genoemd.

Het voornaamste nieuws uit de getuigenoproep is het volgende: de Boek-installatie waarmee vlucht MH17 op 17 juli werd neergeschoten werd al binnen een dag overgebracht naar Rusland. In de vroege ochtend van 18 juli, om 5 uur, is de lanceerinstallatie nog gefilmd in Loegansk. Toen stond hij op een dieplader en ontbrak één raket.

Drie uur later was hij in Rusland. Dat blijkt uit een gesprek dat de Oekraïense inlichtingendienst om 8 uur onderschepte. Inmiddels was grote woede ontstaan bij de verantwoordelijke commandant. „Wat een rotzooi. Wat gebeurde er nu gisteren? Vertel het me.”

Wat is de route van de Boek?

Maar ook belangrijk is de notitie dat de gebruikte Boek-installatie in de nacht vóór de aanslag waarschijnlijk nog in Severnoje stond. Dat plaatsje ligt 25 kilometer ten zuidoosten van Loegansk op de Russische grens. Eerder die week, op 14 juli, was vlak daarbij een Antonov-transportvliegtuig van de Oekraïense luchtmacht neergeschoten.

Van Severnoje is de Boek-installatie met zijn ‘bemanning’ (die uit vier personen bestaat) op een dieplader naar Donetsk gebracht. Het OM wil graag weten langs welke wegen dit transport, dat waarschijnlijk uit meerdere voertuigen bestond, plaatsvond. De aankomst in Donetsk werd besproken in een telefoongesprek dat al eerder bekend is geworden. Een ploeg van het Franse tijdschrift Paris Match heeft de installatie nog ’s ochtends in Donetsk gefotografeerd. Van Donetsk is de Boek-installatie later die dag via een al bekende route naar het plaatsje Torez gebracht. Daar is ze gefotografeerd en gezien door AP-journalisten.

Nieuw in de getuigenoproep is ook nog een telefoongesprek dat laat in de avond na de aanslag werd onderschept. De lanceerinstallatie staat dan bij een checkpoint en een van de bemanningsleden blijkt inmiddels opgestapt of verdwenen. Die mededeling is moeilijk te duiden. Overigens gebruiken de rebellen meestal het woord ‘wagen’ als ze kennelijk de Boek bedoelen.

Het voorbehoud dat moet worden gemaakt is dat de informatie afkomstig lijkt van de Oekraïense inlichtingendienst SBOe. Die organisatie, die tot eind februari 2014 nog in dienst stond van het regime van president Janoekovitsj, is niet al te betrouwbaar gebleken. Die plaatste kort na de aanslag een foto van de verdachte Boek-installatie op internet die al maanden oud bleek.

Opvallend is dat de oproep zwijgt over de vermoedelijke positie van de Boek-installatie toen de fatale raket werd gelanceerd. Er bestaat weinig twijfel over dat die een paar kilometer ten zuiden van het stadje Snezjnoje stond. Het blijkt uit foto’s van het rookspoor van de raket en uit interviews met omwonenden.

Een foto die al maanden oud was

Nog steeds is er geen definitief uitsluitsel over de vraag of de Boek-installatie werd geleverd door Rusland en door één of meer Russen werd bediend. Dat de installatie na de aanslag naar Rusland is gebracht zonder dat de Russen dit hebben opgegeven maakt Rusland op zijn minst medeplichtig. De journalistieke onderzoeksgroep Bellingcat die veel foto’s en films van Boek-installaties vergeleek concludeerde al dat de in Donetsk gefotografeerde lanceerinstallatie eerder in een Russisch konvooi (in Rusland) was gefilmd.

Anderzijds hebben de rebellen in het voorjaar van 2014 waarschijnlijk meerdere Oekraïense Boek-installaties in handen gekregen. Ze waren aanwezig op een radarbasis bij Loegansk en een radarbasis bij Donetsk, misschien ook bij een opleidingsinstituut in Donetsk. Rebellencommandant Alexander Khodakovsky zei op 23 juli tegen Reuters dat de rebellen vier Boek-installaties hadden bemachtigd, maar dat die stuk voor stuk onbruikbaar waren. „Maar ik weet dat er een Boek uit Loegansk kwam. Ik geloof dat ze die later teruggestuurd hebben om het bewijs van zijn aanwezigheid weg te nemen.”