Mensen indoctrineren is echt heel gemakkelijk

Zeg tegen een groep kleuters dat ze zelfklevende balletjes tegen een schoolbord moeten gooien, maar dan wel achterwaarts over hun schouder. Verlaat het klaslokaal. Wat gebeurt er? De meeste kinderen zullen naar het bord lopen en de balletjes ertegenaan plakken. Maar als je daarna zegt dat er een onzichtbare prinses in het lokaal zit die alles ziet, dan gooien de kinderen bij een volgende sessie wel netjes volgens de regels. Het is een van de experimenten die Michael Shermer aanhaalt in zijn lezingen. De moraal: zo gemakkelijk is het om mensen te indoctrineren. En zo werkt religie.

Shermer is zelf een soort evangelist. Hij verkondigt ratio. De Amerikaanse wetenschapshistoricus was onlangs in Nederland om zo veel mogelijk toehoorders te overtuigen dat alleen wetenschap de mensheid welvarender en gelukkiger maakt. En om zijn nieuwe boek The Moral Arc aan de man te brengen. Zeven redenen, volgens Shermer, om in niets te geloven, behalve in wetenschap.

1 Wetenschap is het beste systeem om de wereld om ons heen te verklaren

Shermer: „Wetenschap werkt en is pragmatisch. Als je een ruimteschip wilt bouwen om naar Mars te gaan, pas je wetenschappelijke kennis toe. De wetenschap functioneert beter dan elk ander systeem om problemen op te lossen en vragen te beantwoorden. Het is niet perfect – er worden fouten gemaakt – maar het werk van de wetenschapper wordt constant gecheckt door kritische collega’s. Wetenschap functioneert niet op basis van autoriteit, maar op basis van consensus. De theorieën die overeind blijven, zijn gewoon de beste die we voor dat moment hebben.”

2 Wetenschap helpt idiote ideeën de wereld uit

„Vijfhonderd jaar geleden werden in Europa vrouwen verbrand: heksen die misoogsten en plagen zouden veroorzaken. Als je ervan overtuigd bent dat die vrouwen dat kunnen, is het inderdaad een goed idee ze uit de weg te ruimen. Maar de aanname klopte niet. Dankzij de wetenschap weten we hoe misoogsten ontstaan en dat vrouwen niet kunnen vliegen.

„Momenteel heb je in Amerika de gevaarlijke anti-vaccinatiebeweging. Ontwikkelde mensen in Beverly Hills die geloven dat je van inentingen autisme kunt krijgen. Actrice Jenny McCarthy is met de hetze begonnen, maar het idee waarop ze zich baseert is aangetoond onjuist. Je moet dus meer doen dan het bewijs leveren. Je moet dit soort mensen uitleggen dat je Darwin kunt accepteren zonder plotseling atheïst te worden. En om het klimaatprobleem te erkennen hoef je echt niet meteen je hele Amerikaanse levensstijl op te geven.”

3 Wetenschap is de aanjager van morele vooruitgang

„Het is een hardnekkig misverstand dat religie de hoofdaanjager van morele vooruitgang was. Religies doen best goed werk op het gebied van de moraal, denk aan armenzorg, maar ze zijn te conservatief. We schrikken van de onthoof-dingen door IS, maar christenen deden dat vroeger ook. Het christendom werd vreedzamer doordat het de Verlichting doorstond. De ideeën die ten grondslag liggen aan morele vooruitgang kwamen van filosofen. Kijk je nu naar het homohuwelijk in de Verenigde Staten, dan liepen de humanisten en de seculieren voorop. Steeds meer religieuze leiders volgen: ‘Ach, eigenlijk is het wel oké.’ Binnenkort zal de wet waarschijnlijk worden aangepast.”

4 Wetenschap is goed voor ons welzijn

„Dankzij de wetenschap weten we welke omstandigheden leiden tot armoede of misdaad. Dus proberen we die te voorkomen. Zo zoeken we al eeuwen naar de beste manier van samenleven, naar gezondheid en geluk. Was je een man in de tijd van de jagers en verzamelaars, dan had je 25 procent kans dat je stierf door geweld voor je dertigste. In middeleeuws Europa werden 100 op de 100.000 mensen vermoord, nu is dat er nog één. Gevolg van beter nadenken en beter beleid. In de VS is de doodstraf op zijn retour. Ik was vóór toen ik begon aan het schrijven van mijn boek. Nu tegen. Omdat het idee ‘an eye for an eye’ achterhaald is. Omdat ik weet dat het de families van het slachtoffer nauwelijks helpt. Omdat ik weet dat gevangenen te vaak ten onrechte veroordeeld worden. Die argumenten hebben mij overtuigd.”

5 Wetenschap verzekert onze toekomst

„Op een dag moeten we andere planeten gaan koloniseren. Dan is de aarde uitgeput. Zonder technologische ontwikkeling komen we niet ver.”

6 Religie is overbodig – en schadelijk

„We hebben geen religieuze ideeën meer nodig om vragen over het ontstaan van de wereld te beantwoorden. En religie staat individuele vrijheid en autonomie in de weg. Zo lang iemand privé in god gelooft, maar rede en wetenschap gebruikt om de wereld te interpreteren, heb ik er geen moeite mee, maar het wordt gevaarlijk als iemand stelt dat Darwin niet in de biologieles thuishoort. Kinderen hebben recht op gedegen onderwijs. Mijn grootste zorg ligt echter op het sociaal-politieke vlak. Dat er groeperingen als IS bestaan die ons mee terug willen nemen naar het zevende-eeuwse kalifaat, een theocratie waarin vrouwen geen rechten hebben...”

7 Zelfs om in de liefde te geloven is empirisch bewijs nodig

„ ‘Love without evidence is stalking’, zingt muzikant Tim Minchin. Denk daar maar eens over na. Krijg je geen enkele bevestiging van je partner dat hij of zij ook van jou houdt, dan is de liefde moeilijk vol te houden.”