De leerkracht weet het vaak écht beter dan de Citotoets

en Juliette Vasterman

Leerlingen van dertien Drentse scholen ontvingen een brief van hun leraren. „De resultaten van de Citotoets”, schrijven zij, „zeggen jou en ons wel iets, maar niet alles!” De toetsen, staat in de brief, „tonen niet wat elk van jullie speciaal en uniek maakt.”

Precies dat is de reden dat sinds dit schooljaar middelbare scholen nieuwe leerlingen moeten aannemen op basis van het schooladvies. En niet op de uitkomst van de eindtoets (meest gebruikt is die van Cito), zoals tot nu toe het geval was. De toets is een momentopname. En de leraar die het kind meestal al jaren kent, heeft een breder beeld en een goede indruk van het niveau dat hij of zij aankan.

De Landelijke Ouderraad heeft de afgelopen maanden honderden telefoontjes binnengekregen van bezorgde ouders. Sommige ouders vonden het schooladvies weinig inzichtelijk of bevooroordeeld, andere hadden simpelweg een hoger advies verwacht. Ouders klaagden over basisscholen die onaangekondigd een toets afnamen vlak voor het advies. Of de telefoontjes gingen over middelbare scholen die plots tegen de regels in, tóch toetsresultaten eisten.

Het is nu afwachten, zegt Dorine Wiersma, woordvoerder van de Landelijke Ouderraad. „De adviezen zijn gegeven. De vragen zijn: zullen basisscholen het schooladvies daadwerkelijk omhoog bijstellen als een leerling volgende maand op de Cito hoger scoort? En als dat gebeurt, kunnen leerlingen dan nog wel op de juiste school terecht? De meeste middelbare scholen zitten tegen die tijd vol.”

Maar er is meer. Wat gebeurt er met de klachten die sommige ouders bij het schoolbestuur hebben ingediend over schooladviezen waar zij het niet mee eens zijn? Denk aan een zaak waarbij de ouders de school verwijten dat het kind met dyslexie niet goed is begeleid. „Ga dat maar eens aantonen.”

En wat doen middelbare scholen? Zullen die écht alleen kijken naar het schooladvies van de basisschool. Of zullen ze stiekem toch andere bronnen van informatie over hun leerlingen aanboren?

Dit jaar zou alles simpeler zijn, zegt Wiersma. „Maar dat is niet zo. Er zijn nog een hoop onduidelijkheden nu het basisschooladvies leidend is.”

Ouders zetten school niet onder druk

Het negatieve beeld dat er soms over ouders heerst, namelijk dat ze de school onder druk zetten om een hoger schooladvies te geven, klopt niet. „Het is best een uitdaging om een school op andere gedachten te brengen.”

En wellicht is dat niet zo gek. Uit onderzoek van Onderwijsinspectie bleek vorig jaar oktober dat de leerkracht het vaak écht beter weet dan de Citotoets. Leerlingen die van hun leraar een hoger advies kregen dan de toetsresultaten toonden, bleken in 73 procent van de gevallen na drie jaar nog steeds op dit hogere niveau naar school te gaan.

Ouders die het niet eens zijn met het schooladvies vragen vaak aan een onafhankelijk bureau om bij hun kind de NIO-toets af te nemen. Dat deden ze eerder ook al, als de uitslag van de Cito-toets tegenviel. De NIO-toets is een intelligentietest die het leervermogen meet, vertelt Geert Janssen van AOB-Compaz – een studiekeuze adviesbureau in Zwolle – die de toetsen afneemt. De Cito-eindtoets meet hoe het staat met de schoolvorderingen. De NIO kijkt naar wat heeft het kind in zich heeft.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het een goede voorspeller is voor het niveau van een kind op de lange termijn. Toch waarschuwt hij ouders. „Het is goed om te weten wat je kind aan kan. Maar ik zeg altijd dat ik de kans niet groot acht dat een basisschool het schooladvies zal aanpassen als de NIO-toets iets anders laat zien dan het schooladvies.”

Janssen zegt ouders ook dat middelbare scholen zich door de uitslag van de NIO niet zullen laten leiden. „Sterker nog: dat mag helemaal niet. Die mogen echt alleen afgaan op het advies van de basisschool.”

Scholen zijn zelf ook onzeker

Onzekerheid is er niet alleen bij ouders. Er zijn basisscholen die vlak voor het uitbrengen van het schooladvies nog een toets hebben afgenomen. De Cito-eindtoets van vorig jaar bijvoorbeeld of de NIO-toets. Een extra meetmoment, zeggen scholen. Om het advies van de leerkracht over het niveau van leerlingen voor de doorstroming naar de middelbare school, nog even te staven.

Dat gebeurt nog al eens bij leerkrachten die zich onzeker voelen, zegt Loes Nijland, directeur van het Testkabinet; een test en adviesbureau. Het valt Nijland op dat basisscholen zelf ouders vragen een NIO-toets af te laten nemen bij hun kind.

Nijland ziet ook dat er aanbieders zijn in de markt die de NIO-test aanbieden voor kinderen in groep zeven. Bijvoorbeeld om het voorlopige advies van de basisschool te controleren of te staven. Maar de NIO is alleen gemaakt en bedoeld voor kinderen uit groep acht. „En zo zie je dat het toetsen en het voorselecteren steeds verder naar voren wordt gehaald.”

Usha Dewoe, lerares in groep acht van een Rotterdamse school, baseert haar advies vooral op de toetsresultaten van de afgelopen drie jaar van haar leerlingen. Volgens haar geeft dat een goede indicatie van het schoolniveau dat een kind aankan. „Ouders vinden het een prettig idee dat hun kind niet wordt afgerekend op één toets.”

Want er is meer in het leven dan alleen een Citotoets vinden ook de Drentse scholen: „De toetsen weten niet dat je al meer talen kent, of op een muziekinstrument speelt, dat je kan dansen of mooie kunstwerken maakt. Ze weten niet dat je vrienden op je kunnen rekenen als ze je nodig hebben of dat jouw lach een sombere dag helpt te verdwijnen.”

Hoe het ook zij, Usha Dewoe is met haar groep 8 toch oude Cito-toetsen aan het oefenen. „Dat voelt wel een beetje gek, maar een mooie score op de eindtoets blijft fijn.”