Bankiers ontkennen recht op morele zelfbeschikking

Als zelfs de VVD in de Tweede Kamer vraagt of de toplieden van ABN Amro zich wel gedragen volgens hun bankierseed, dan is er iets aan de hand. Het gebeurde dinsdag tijdens het vragenuur. Minister Dijsselbloem knikte het inkoppertje lusteloos in het net, maar miste de kans een veel fundamenteler punt te maken.

Zeker, de wet en juridische bezwaren maken het hem lastig om de raden van bestuur van staatsbank ABN Amro en de kortgeleden aan het staatsopvangcentrum ontsnapte ING bank tot de orde te roepen. Gerrit Zalm lachte willekeuriger dan ooit om uit te leggen dat zijn club zich ‘keurig’ aan de wet houdt. Moest er bij komen dat het niet zo was.

Lees het bleke proza waarmee de banken en hun commissarissen uitleggen dat het hoog tijd werd de extra tonnen waarop de directeuren allang recht hadden nu eindelijk eens uit te betalen. Je hoopt dat zij zich een deuk hebben gelachen om die praatjes, goedgekeurd door hun ook al bijna om niet werkende Zuidas-advocaten. We hobbelen achter in het internationale bankpeloton. Als dat zo doorgaat houden we onze toppers nooit vast. Dat genre.

Gevreesd moet worden dat zij het menen. Inmiddels gepensioneerde Nederlandse topbankiers spreken met afkeer over hun opvolgers. Van ‘onhandig’ tot ‘schaamteloos, slecht voor de bank, slecht voor de samenleving’. Wat nou, internationale zuigkracht van bancair toptalent? Gespeend van enig moreel besef.

Veel huidige bankiers en hun toezichthouders leven in een andere wereld. Ver weg van de klanten, met de rug naar de samenleving die een paar grote bankverzekeraars tijdens de financiële crisis van 2007 en volgende jaren noodgedwongen mocht redden. De Rabobank, die geen steun nodig had, bleek met het Londense Libor-bedrog geen haar beter te zijn. Triodos betaalt echt anders.

Van een sector, die de samenleving zulke, nog voelbare schade heeft berokkend door een verslaving aan financiële dope zou je een grondige herbezinning verwachten, leidend tot een werkelijk ander bedrijfsmodel en bijbehorend gedrag. Ondanks al het oranje klantcentraal-getetter wordt ING-baas Hamers na magere jaren van 1,3 miljoen per jaar op 1,6 miljoen gezet. Een schijntje vergeleken bij buitenlandse collega’s, ronduit dramatisch als je kijkt naar de 24 miljoen van Shell-topman Van Beurden.

I nderdaad, die verhoginkjes staan op gespannen voet met de Code Banken, dat morele implantaat op de plek waar fatsoen en gezond verstand zouden moeten zitten. Maar zij zijn vooral een signaal dat de betreffende bankiers weinig hebben geleerd van de crisis. Ook al zijn hun wereldwijde ambities stevig gekortwiekt, hun wereldbeeld blijkt niet veranderd te zijn.

VNO NCW-voorzitter Hans de Boer veroordeelde vorige maand de ‘masochistische’ manier waarop Nederland omgaat met zijn banken. Al die maatregelen en dat vragen of er misschien een paar banken kunnen zijn die doen waar mensen en bedrijven behoefte aan hebben, betalingsverkeer, sparen en uitlenen tegen een fatsoenlijke rente. Hij noemde het ‘een strafexpeditie’.

Veel meer steun krijgen de banken op het ogenblik niet. Als de Kamer enigszins representatief is kijken de meeste klanten met verbijstering naar zoveel ongevoeligheid voor wat mensen in dit land en elders in Europa meemaken. Hoge werkloosheid, gesnoeide zorg voor langdurig zieken en ouderen, langjarige nullijn voor werknemers, toename van zeer onvast werk, massale overtreding van de arbeidswetgeving.

Wat in de Kamer onbenoemd bleef, en waar een in Europa actieve sociaaldemocratische minister van Financiën op had kunnen wijzen, is de vraag in welke mate dit land aan alles moet meedoen waar het ongeremde Angelsaksische kapitalisme toe oproept. De wereld één markt, met steeds meer sociale verworvenheden afgeschaft? Het Rijnlands model aan rafels? Het is een keus, of niet?

K an Nederland alleen nog wetten maken die de economische macht gelijk geeft? Zie het paranationale, bedrijfsvriendelijke hof dat een hoofdrol speelt in het omstreden handelsverdrag (TIPP) met Amerika. Het is nooit te laat voor een Kamermeerderheid zich op dat en tal van andere onderwerpen uit te spreken voor een maatschappij die is gebaseerd op gedeelde morele oordelen. En niet alleen op het gelijk van de markt.

Curieus trouwens dat de VVD de open wereldgedachte aanhangt als het gaat over economie, handel en arbeidsvoorwaarden. Maar bij de bevoegdheden van het Europese Hof voor de rechten van de mens gaan de hekken naar beneden. Aan de Grondwet toetsen we zelf wel op het Binnenhof.

Bankbonusboosheid gaat niet over jaloezie maar over wat hier de gemeenschappelijke waarden zijn. In onze democratie.

email: opklaringen@nrc.nl; twitter: @marcchavannes