‘400.000 Nederlanders zijn administratief onvindbaar’

De aanleiding

Vierhonderdduizend Nederlanders zijn kwijt. Onvindbaar zijn ze.

Dinsdag stond het in nrc.next, halverwege een interview met oud-rechercheur Michiel Princen over de problemen van de politie. Een van de grootste problemen is volgens Princen dat verdachten zichzelf „volmaakt onzichtbaar” maken. En dan kan de politie ze niet meer vinden. Hoe? Ze laten zich uitschrijven uit de gemeentelijke basisadministratie zonder opgave van nieuwe bestemming. Princen: „Het is een vorm van jezelf wegtoveren. Hier lopen rechercheurs doorlopend tegenaan, in alle onderzoeken.”

Zijn er echt 400.000 Nederlanders – ongeveer het inwonertal van de provincie Flevoland – kwijt? Dat zoeken we uit.

Waar is het op gebaseerd?

De bewering komt uit het boek De gekooide recherche van Princen. Hij nam na tien jaar ontslag bij de Amsterdamse politie en wil nu laten zien dat de politie zo slecht is georganiseerd dat ze niet op kan tegen georganiseerde misdaad.

Zijn bron voor de 400.000 verdwenen Nederlanders is de website initiatief1overheid.nl, vertelt Princen via de telefoon. Dat is een denktank die fraude wil voorkomen. Vorig jaar schreef 1overheid op zijn site dat 400.000 Nederlanders de status ‘Vertrokken Onbekend Waarheen (VOW)’ hebben in de GBA: de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens is dus de bron van het getal.

En, klopt het?

Nou, de overheid is méér dan 400.000 mensen kwijt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken is 443.068 mensen uit het oog verloren, laat het ministerie in een mail weten. Dat bleek bij de laatste telling, afgelopen september.

Ze verdwenen op mysterieuze wijze uit het gemeenteregister. En wie uit het gemeenteregister verdwijnt, is zoek voor de overheid. Instanties die het gemeenteregister gebruiken zijn bijvoorbeeld: de Belastingdienst, de Sociale Dienst, zorgverzekeraars, deurwaarders, de militaire inlichtingendienst, de NS, de Dienst Uitvoering Onderwijs, pensioenfondsen, deurwaarders. En ook: de politie.

Wie zich wil verbergen voor die instanties kan „idioot gemakkelijk” verdwijnen, zei CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt eens. Het werkt zo: verhuis zonder dat bij de gemeente te melden. Of meld dat je verhuisd bent zonder te verhuizen.

Op dat moment ben je nog niet zoek voor de overheid, die denkt te weten waar je woont. Maar als ontdekt wordt dat je niet woont op het opgegeven adres, word je geregistreerd als ‘Vertrokken Onbekend Waarheen’, een spookburger.

De meeste spookburgers zijn niet opzettelijk verdwenen, maar per ongeluk, denkt het ministerie. Het zijn mensen die naar het buitenland vertrokken zonder dat te melden. „Ze zijn zo bezig met hun zaken regelen in het land waar ze naartoe gaan, dat ze simpelweg vergeten dat ze hier ook nog wat moeten regelen”, mailt een woordvoerder van het ministerie. Of ze schrijven zich uit bij de gemeente omdat ze op wereldreis gaan, en hebben nog geen nieuw adres om op te geven.

Het CBS maakte in 2011 een profielschets van de zoekgeraakten: tweederde is man, de meesten zijn tussen de 24 en 35 en bijna 90 procent is allochtoon. Gastarbeiders bijvoorbeeld. Mogelijk zijn veel van hen teruggegaan naar hun land van herkomst. Het gaat dus niet alleen om Nederlanders, zoals nrc.next schreef.

Vindt de overheid ze ooit nog terug? Als het aan de minister van Binnenlandse Zaken ligt wel. Hij laat ambtenaren meer huisbezoeken uitvoeren om te zoeken. Zo liepen er in augustus vorig jaar ruim 37.000 adresonderzoeken. Daardoor vond de overheid 8.000 mensen terug.

Van de andere 443.068 zoekgeraakten schatte het ministerie in 2013 dat 100.000 van hen in Nederland zijn. Dat zou overigens betekenen dat er geen 16,9 miljoen mensen in Nederland wonen, maar meer dan 17 miljoen.

Conclusie

443.068 mensen zijn administratief onvindbaar voor de Nederlandse overheid. Het zijn er dus zelfs iets meer dan 400.000. We beoordelen de uitspraak als waar, met de kanttekening dat het niet alleen om zoekgeraakte Nederlanders gaat, maar ook bijvoorbeeld om verdwenen gastarbeiders.

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wilt zien? Mail nextcheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nextcheckt