Top-100 Nederlands toneel: Ten Oorlog meest belangwekkende stuk

De legendarische marathonvoorstelling Ten Oorlog van de Vlaamse auteur Tom Lanoye (1958) is verkozen tot het meest belangwekkende toneelstuk, dat het verdient na de eerste opvoering in 1997 een heropvoering te krijgen.

Onderzoek door theaterwetenschapper Rob van der Zalm, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, onder ruim driehonderd theaterbezoekers, acteurs, regisseurs en toneelliefhebbers heeft een canon opgeleverd van het Nederlandstalige toneel. Van der Zalm komt met zijn canon tegemoet aan de vraag van tal van literatuurwetenschappers en ook van jongere theaterbezoekers naar meer Nederlands repertoire op de Nederlandse podia. Het onderzoek heet In reprise en vormt een pleidooi voor een kernbibliotheek van Nederlandstalig repertoire vertelt Van der Zalm.

“In tegenstelling tot Duitsland, Engeland en Frankrijk kent het Nederlandse theater niet een echte Nationale Theaterbibliotheek met stukken waaruit regisseurs kunnen putten. De Nederlandse schouwburgen, zowel de grote als kleine zalen, worden overspoeld door nieuwe stukken, waardoor de bestaande historische toneelwerken op de achtergrond raken en uit ons geheugen verdwijnen.”

Het onderzoek richtte zich aanvankelijk op een longlist van honderd titels, door de eeuwen heen, vanaf 1400 tot de meest hedendaagse teksten. Uit deze longlist vloeit een shortlist voort van 25 titels, de top 25. Deze shortlist telt zowel een middeleeuws spel als de Abele spelen (1400), als het werk van, Joost van den Vondel, Herman Heijermans, Hugo Claus en Maria Goos.

Opvallend aan winnaar Ten Oorlog is dat de tekst geïnspireerd is door enkele bloeddorstige drama’s van Shakespeare, zoals Richard II, Richard III en Henry IV. Feitelijk is het dus geen oorspronkelijk Nederlandstalig werk; nummer twee neemt Leedvermaak (1982) in van Judith Herzberg.

Jongeren willen meer Nederlandstalige stukken

Uit de uitslag van de enquête blijkt dat 94 procent van de respondenten, onder wie veel jongeren, vinden dat er meer Nederlandstalig repertoire opgevoerd moet worden. Dat de taal van met name historische stukken een obstakel is, vindt slechts een betrekkelijk gering aantal, namelijk 39 procent. Dat is opmerkelijk want het verouderde Nederlands wordt vaak als argument gebruikt om tegen opvoering te zijn van bijvoorbeeld de stukken van Vondel, Hooft of Brederode.

Maar kennelijk voldoet het aanbod van toneelgezelschappen en schouwburgen niet aan de verlanglijst van het publiek. Dat wil stukken zien die de band met het verleden bestendigen. Van der Zalm:

“Het is goed te beseffen dat toneelopvoeringen van nu voortkomen uit het repertoire en de uitvoeringen van toen.”

Aanstaande zondag gaat in de Stadsschouwburg Amsterdam overigens het nieuwste toneelstuk van Tom Lanoye in première bij Toneelgroep Amsterdam, Koningin Lear met Frieda Pittoors in de titelrol. Eric de Vroedt regisseert. De voorstelling is een bewerking van Shakespeares tragedie Koning Lear uit 1605.

 

Hieronder de volledige lijst: 

1. Tom Lanoye, Ten Oorlog (1997)
   laatst opgevoerd: 2000, door Blauwe Maandag Compagnie
2. Joost van den Vondel, Lucifer (1654)
   laatst opgevoerd: 2011, door Theater Zuidpool
3. Judith Herzberg, Leedvermaak, Rijgdraad, Simon (drie toneelstukken) (2002)
   laatst opgevoerd: 2014 (Leedvermaak, door de Utrechtse Spelen)
4. Gerbrandt Adriaensz, Bredero, Spaanschen Brabander (1618)
   laatst opgevoerd: 1985, door het Nieuw Ensemble Raamtheater
5. Herman Heijermans, Op hoop van zegen (1900)
   laatst opgevoerd: 2009, door Het Toneel Speelt
6. Hugo Claus, Een bruid in de morgen (1955)
   laatst opgevoerd: 2014, door De Spelerij Toneelgroep Amsterdam en Stichting Toneelschuur Produkties
7. Anoniem, Abele spelen (1400)
   laatst opgevoerd: 2007, door het Waterhuis Rotterdam
8. Joost van den Vondel, Gijsbrecht van Aemstel (1637)
   laatst opgevoerd: Januari 2014 door Het Toneel Speelt
9. Anoniem, Den spyeghel der salicheyt van Elckerlijc (1496)
   laatst opgevoerd: 2014, door Suburbia
10. Maria Goos, Cloaca (2003)
    laatst opgevoerd: 2012, door Hummelinck Stuurman Theaterbureau
11. Anoniem, Die waerachtige ende seer wonderlycke historie van Mariken van Nieumeghen (1518)
    laatst opgevoerd: 2005, door het Corona Ensemble en het Madoc Theater
12. Hugo Claus, Vrijdag (1969)
    laatst opgevoerd: 2015, door Het Nationale Toneel
13. P.C. Hooft, Warenar (1617)
    laatst opgevoerd: 2009, door Theatergroep De Kale
14. Maria Goos, Familie (2000)
    laatst opgevoerd: 2013, door Het Toneel Speelt
15. Alex van Warmerdam, De verschrikkelijke moeder (2004)
    laatst opgevoerd: 2004 door de Mexicaanse Hond
16. Lodewijk de Boer, The Family (1972)
    laatst opgevoerd: 2004, door Toneelacademie Maastricht
17. Gerardjan Rijnders, Liefhebber (1992)
    laatst opgevoerd: 2014, door Toneelgroep Oostpool
18. Gerben Hellinga, Kees de jongen (1970)
    laatst opgevoerd: 2009, door De Toneelmakerij
19. Koos Terpstra, De Troje Trilogie (1994)
    laatst opgevoerd: 1999, door de Theaterschool
20. Pieter Langendijk, Het wederzijds huwelijksbedrog (1720)
    laatst opgevoerd: 1979, door de Haagse Comedie
21. Herman Heijermans, De wijze kater (1917)
    laatst opgevoerd: 2010, door Het Toneel Speelt
22. Hugo Claus, Suiker (1958)
    laatst opgevoerd: 1994, door het Noord Nederlands Toneel
23. Willem Godschalck van Focquenbroch, De min in ’t Lazarus-huys (1670)
    laatst opgevoerd: 1991, door de Stichting Opaaltheater
24. Ad de Bont, Mirad: een jongen uit Bosnië (1993)
    laatst opgevoerd: 1994, door Theatergroep Wederzijds
25. Joost van den Vondel, Jozef-trilogie (Somfompaneas, Jozef in Egypten, Jozef in Dothan) (1640)
    laatst opgevoerd: 2004, door Het Toneel Speelt
26. Judith Herzberg, En/of (1985)
    laatst opgevoerd: 2014, door Toneelproductiehuis Hollandia
27. Alex van Warmerdam, Kleine Teun (1996)
    laatst opgevoerd: 2008, door Theatergroep Het Vervolg
28. Gerbrandt Adriaensz, Bredero, Moortje (1615)
    laatst opgevoerd: 1993, door Het Nationale Toneel
29. Gerrit Komrij, Het chemisch huwelijk (1983)
    laatst opgevoerd: 1995 door Toneelgroep de Appel
30. Jan Vos, Aran en Titus (1641)
    laatst opgevoerd: 1999 door Het Oranjehotel
31. Joost van den Vondel, Adam in ballingschap (1664)
    laatst opgevoerd: 2009, operaversie Rob Zuidam (Nederlandse Opera, Holland Festival)
32. Herman Heijermans, Schakels (1903)
    laatst opgevoerd: 1996, door Joop van den Ende Theaterproducties
33. Willem Jan Otten, Een sneeuw (1983)
    laatst opgevoerd: 2015, door Het Toneel Speelt
34. Wim T. Schippers, Kutzwagers (1984)
    laatst opgevoerd: 1984, door Toneelgroep Centrum
35. Multatuli, Vorstenschool (1875)
    laatst opgevoerd: 1947, door het Residentie Toneel
36. Pauline Mol, Ifigenia koningskind (1989)
    laatst opgevoerd: 1989 door Teneeter
37. P.C. Hooft, Granida (1605)
    laatst opgevoerd: 2008, door Stichting Ipermestra
38. Karst Woudstra, Een zwarte Pool (1992)
    laatst opgevoerd: 2000, door Het Toneel Speelt
39. Gerbrandt Adriaensz, Bredero, Klucht van de koe (1612)
    laatst opgevoerd: 2014, door Theatergroep de Kale
40. Frans Strijards, Het syndroom van Stendhal (1989)
    laatst opgevoerd: 1989 door Art & Pro
41. Lot Vekemans, Gif (2009)
    laatst opgevoerd: 2010, door NTGent
42. Karst Woudstra, Hofscènes (1981)
    laatst opgevoerd: 26-03-1995, door De Bende en Theater Kikker
43. Judith Herzberg, Kras (1988)
    laatst opgevoerd: 1999, door Maatschappij Discordia en ’t Barre Land
44. Pauline Mol, Vertel Medea vertel (1995)
    laatst opgevoerd: 1995, door Theater Artemis
45. Jan Vos, Medea (1667)
    laatst opgevoerd: 1926, door de Openluchtspelers
46. P.C. Hooft, Geeraerdt van Velsen (1613)
    laatst opgevoerd: 2009, door Stichting Kwast
47. Constantijn Huygens, Trijntje Cornelis (1653)
    laatst opgevoerd: 1997, door Het Toneel Speelt
48. Joost van den Vondel, Jeptha of offerbelofte (1659)
    laatst opgevoerd: 1925, door N.V. Het Nieuw Nederlandsch Tooneel
49. Yvonne Keuls, Jan Rap en z’n maat (1977)
    laatst opgevoerd: 2006, door Stichting Speciale Internationale Produkties
50. Pieter Langendijk, Don Quichot op de bruiloft van Kamacho (1712)
    laatst opgevoerd: 1970, door De Nederlandse Comedie
51. Ton Vorstenbosch, Guus Vleugel, De miraculeuze come-back van Mea L. Loman (1982)
    laatst opgevoerd: 1995 door Orkater
52. Peer Wittenbols, Noordeloos (1997)
    laatst opgevoerd: 2004, door Het Gevolg
53. Samuel Coster, Boere-klucht van Teeuwis de boer (1612)
    laatst opgevoerd: 1908, door De Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel
54. Herman Heijermans, Eva Bonheur (1916)
    laatst opgevoerd: 2001, door Het Vervolg
55. J. Slauerhoff, Jan Pietersz. Coen (1931)
    laatst opgevoerd: 1986, door Nederlandstalig Repertoire Gezelschap
56. Rob de Graaf, Freetown (2010)
    laatst opgevoerd: 2010, door Dood Paard
57. Joost van den Vondel, Faëton (1663)
    laatst opgevoerd: 1997, door Theatergroep Maccus
58. Michiel de Swaen, De Verheerlijcte Schoenlappers (1688)
    laatst opgevoerd: 1966, door het Groot Limburgs Toneel
59. Harry Mulisch, Tanchelijn (1960)
    laatst opgevoerd: 2000, door de Theaterschool
60. Gerbrandt Adriaensz, Bredero, Klucht van de meulenaar (1613)
    laatst opgevoerd: 2002, door Theatergroep de Kale
61. Reynerius Bontius, Belegering ende het ontset der stadt Leyden (1645)
    laatst opgevoerd: 2005, door de Veenfabriek en de Leidse Schouwburg
62. Jan de Hartog, Schipper naast God (1942)
    laatst opgevoerd: 1950, door Willem Goossens’ Volkstoneel
63. Esther Gerritsen, Gras (1999)
    laatst opgevoerd: 2005, door Het Huis van Bourgondië, Stichting Het Laagland, Theatergroep Het Vervolg
64. Dirk van Hogendorp, Kraspoekol (1800)
    laatst opgevoerd: 1990 (‘geënsceneerde hoorspellezing’, Rotterdamse Schouwburg)
65. H.J. Schimmel, Struensee (1866)
    laatst opgevoerd: Onbekend
66. Frans Strijards, Gesprekken over Goethe? (1988)
    laatst opgevoerd: 1988, door Toneelgroep Amsterdam
67. Gerardjan Rijnders, Tulpen Vulpen (1988)
    laatst opgevoerd: 1988, door Stichting Toneelschuur Produkties en Toneelgroep Amsterdam
68. Thomas Asselijn, Jan Klaaz (1682)
    laatst opgevoerd: 1966 (Utrechtste Studentenvereniging de Tafelronde)
69. Marcellus Emants, Hij (1894)
    laatst opgevoerd: Onbekend
70. Herman Teirlinck, De vertraagde film (1922)
    laatst opgevoerd: 2002, door Het gezelschap van de Zee
71. Menno ter Braak, De pantserkrant (1935)
    laatst opgevoerd: 1945, door het Utrechts Studenten Toneel
72. Cornelis Everaert, Esbatement vanden visscher (1531)
    laatst opgevoerd: 1997, in een bewerking van Theatergroep Marot
73. Marcellus Emants, Domheidsmacht (1907)
    laatst opgevoerd: 1941, door Toneelgroep Het Masker
74. Suzanne van Lohuizen, Heb je mijn kleine jongen niet gezien? (1990)
    laatst opgevoerd: 2001, door Huis aan de Amstel
75. Rob de Graaf, Geslacht (2004)
    laatst opgevoerd: 2009, door Het Toneel Speelt
76. H.J. Schimmel, Het kind van Staat (1859)
    laatst opgevoerd: Onbekend
77. Haye van der Heyden, Jaloezieën (1989)
    laatst opgevoerd: 1991, door Theater Ivonne Lex
78. Ger Thijs, Beneden de rivieren (2002)
    laatst opgevoerd: 2002, door Het Toneel Speelt
79. Balthasar Huydecoper, Arzases (1722)
    laatst opgevoerd: Onbekend
80. Onno Zwier van Haren, Pietje en Agnietje (1778)
    laatst opgevoerd: Onbekend
81. Willem Bilderdijk, Floris de Vijfde (1808)
    laatst opgevoerd: Niet achterhaalbaar
82. Jan Fabricius, Tòtòk en Indo (1915)
    laatst opgevoerd: 1936, door Het Hollandsch Tooneel
83. Jan de Hartog, Het hemelbed (1942)
    laatst opgevoerd: 2003, door Albert Verlinde Entertainment
84. Inez van Dullemen, Labyrint (1991)
    laatst opgevoerd: 1992, door Toneelgroep de Appel
85. Willem Jan Otten, Braambos (2004)
    laatst opgevoerd: 2004, door Het Toneel Speelt
86. Lucretia van Merken, Jacob Simonszoon de Ryk (1774)
    laatst opgevoerd: 1840, door de Stadsschouwburg Amsterdam
87. Matin van Veldhuizen, Affaire B (1985)
    laatst opgevoerd: 1985, te Rotterdam, door het Ro Theater en Studio’s Onafhankelijk Toneel
88. Lodewijk de Boer, De Buddha van Ceylon (1991)
    laatst opgevoerd: 2005, door Balie Producties
89. Jillis Noozeman, Lichte Klaartje (1645)
    laatst opgevoerd: 1665, te Amsterdam
90. Balthasar Huydecoper, Achilles (1719)
    laatst opgevoerd: Onbekend
91. Jan Fabricius, Dolle Hans (1916)
    laatst opgevoerd: 1961, door Willem Goossens Volkstoneel
92. August Defresne, Het onbewoonde eiland (1941)
    laatst opgevoerd: 1968, door de Noorder Compagnie
93. Wanda Reisel, Op de hellingen van de Vesuvius (1989)
    laatst opgevoerd: 1989, door Maatschappij Discordia
94. Guus Vleugel, Ton Vorstenbosch, Srebrenica!!! (1996)
    laatst opgevoerd: 2004, door Ton Vorstenbosch (lezing)
95. Johannes Nomsz, Antonius Hambroek (1775)
    laatst opgevoerd: Onbekend
96. Frans Mijnssen, Ida Wahl (1920)
    laatst opgevoerd: Onbekend
97. Ger Thijs, Het licht in de ogen (2003)
    laatst opgevoerd: 2003, door Het Toneel Speelt
98. Lukas Rotgans, Scilla (1709)
    laatst opgevoerd: Onbekend
99. Josine A. Simons-Mees, Een moeder (1911)
    laatst opgevoerd: 1980, door Toneelgroep Centrum
100. Herman Bouber, De Commensaal (1933)
     laatst opgevoerd: 1947, door gezelschappen Herman Bouber

Lees het uitgebreide artikel Speel Nederlandse toneelteksten in NRC (€).