Hoe onafhankelijk is Fons de Poel?

Vanuit de kantoortoren van Rabobank kijkt chef-econoom Wim Boonstra uit over Utrecht. Het is januari 2013 en journalist Fons de Poel is op bezoek. Brandpunt maakt een reportage over de Nederlandse economie. Boonstra heeft een positieve boodschap voor de kijkers: we moeten niet zo pessimistisch zijn. De economische crisis? Die zit vooral in ons hoofd.

Een opmerkelijk verhaal, want zo lekker draait de economie niet. En ook journalistiek is het item opmerkelijk. Wat de kijker niet weet is dat Rabobank ook een klant is van De Poel. Hij doet commerciële opdrachten voor de bank – en voor andere klanten. Hij leidt debatten voor lokale Rabobanken en presenteert landelijke bijeenkomsten. Per opdracht rekent hij een paar duizend euro.

Dat riekt naar belangenverstrengeling bij de man die sinds 1982 bij Brandpunt werkt, verslag deed vanuit tal van brandhaarden en vanaf morgen hét journalistieke gezicht is van fusieomroep KRO-NCRV.

In het vernieuwde Brandpunt wordt De Poel de centrale figuur. Voorheen leidde ook Aart Zeeman, Sven Kockelmann, Eva Jinek en anderen reportages in. „De vorm ging de inhoud domineren”, zegt mediadirecteur Taco Rijssemus van KRO-NCRV. „Een redacteur had een item gemaakt in Zwitserland en dan moest een presentator daarheen vliegen voor een stand-up. Zodat het leek alsof hij de reportage had gemaakt.” Bovendien, zegt Rijssemus, heeft een nieuw programma op primetime een beeldbepalende presentator nodig „die de kijker door de rubriek leidt”.

Dat gaat De Poel doen. Ook als Brandpunt bericht over klanten van Fons de Poel Mediaproducties BV of zijn documentairebedrijf Documare BV. Of het nu gaat om Rabobank, ABN Amro, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de accountants van PWC of de nierartsen van de Nederlandse Federatie voor Nefrologie.

In november ging De Poel met een groep nierartsen naar een groot niercongres in Philadelphia. Dat doet hij al enkele jaren. In de VS leidde hij het jaarlijkse ‘Nefrologie Lagerhuisdebat’. De Poel ziet geen kwaad in zijn commerciële werk. „Het bijt op geen enkele manier. Ik doe alleen opdrachten met een journalistieke invalshoek. Dat doe ik al twintig jaar. Het verrijkt mijn werk. Of het nu gaat om de thuiszorg, cybercrime of medisch-ethische kwesties.”

Sommige (oud-)collega’s, die niet met hun naam in de krant willen, stellen echter vragen bij zijn schnabbels. Het journalistieke gezicht van een publieke omroep zou niet mogen bijklussen voor bedrijven en organisaties die zijn rubriek kritisch wil volgen. Het schaadt de onafhankelijkheid – in een tijd waarin het vertrouwen in traditionele media daalt. Voor medewerkers van de publieke omroep gelden strenge regels. Mensen in vaste dienst én freelancers zoals De Poel moeten zich houden aan een gedragscode. Artikel 2.2 luidt: „Het handelen van een medewerker wordt niet beïnvloed door oneigenlijke belangen en zelfs de schijn daarvan wordt vermeden.”

Die code is onder meer opgesteld na onderzoek van het KRO-programma Reporter. Al in 2004 publiceerde het een lijst met journalisten die bijklussen in Den Haag en elders. De Poel, die Reporter heeft bedacht, stond toen ook op die lijst.

De leiding van KRO-NCRV zegt geen probleem te hebben met een bijklussende De Poel, die elke klus aan de leiding voorlegt. Rijssemus zegt dat de omroep nog nooit iets heeft afgewezen. Bovendien, zegt hij, doet De Poel geen mediatraining. Dat vindt KRO-NCRV een stap te ver.

Over het Rabobank-item zegt Rijssemus dat De Poel „natuurlijk niet eigenhandig bepaalt met wie Brandpunt praat”. „Ik kan ook zeggen: hoe kan een krant die advertenties van Philips plaatst nog onafhankelijk schrijven over Philips?” Voor hem doet het niet ter zake dat een krant redactie en commercie scheidt. En dat dat het hier gaat om een beeldbepalende anchor.

Rijssemus heeft vorige week de afspraken met De Poel wel besproken voor het nieuwe Brandpunt, zegt hij zelf. „We worden volledig transparant. Alle klussen komen op onze site.” Waarom nu pas, ? „We hebben het er nog eens over gehad.” Rijssemus noemt KRO-NCRV netter dan andere nieuwsorganisaties.

„Ik heb moeite met klussen die de journalistieke onafhankelijkheid in de weg staan”, zegt Jan Driessen. Hij werkte lang met De Poel bij Brandpunt. Als Driessen terugkwam uit een conflictgebied gingen ze samen urenlang monteren. „Elke minuut van een item kostte een uur monteren. Fons sliep dan op de bank in de montageruimte als het moest.” Na de KRO werd Driessen directeur communicatie bij Aegon. „Vroeger had klussen voor derden nog iets onschuldigs. Op dit moment moet een journalist van de publieke omroep wel opletten welke commerciële nevenfuncties hij aanneemt. Maar ik ben zeker niet tegen. Zolang je maar in volledige vrijheid kunt werken. Ik twijfel in dat opzicht niet aan de integriteit van De Poel.”

Brandpunt-verslaggever Aart Zeeman, net terug van een reportage naar Noord-Irak, wil zelf geen werk doen voor commerciële opdrachtgevers. „Ik wil zoveel mogelijk tijd en energie steken in mijn verhalen.” Vindt hij het dan wenselijk dat een collega wel bijklust? „Ik kan alleen maar zeggen: ik vind dat ik roomser moet zijn dan de paus.”