Sta je zomaar elke week in de krant

Een vrouw uit Maastricht wordt zonder dat ze het doorheeft op straat gefotografeerd door een fotograaf van persbureau Hollandse Hoogte. Vervelend bijeffect: door het lage standpunt en de bolling van de lens lijkt ze veel dikker dan ze is. Vervolgens komt ze de foto tegen bij verschillende artikelen over de negatieve gevolgen van obesitas. Keer op keer.

Het gebeurt: mensen die zonder dat ze het doorhebben worden gefotografeerd en die foto vervolgens blijven tegenkomen in de media. Wat kun je daaraan doen?

Het recht op vrije nieuwsgaring wordt door de grondwet beschermd. In openbare ruimtes mag een fotograaf daarom gewoon foto’s maken, zonder daarvoor toestemming te hoeven vragen. Fotografen van persbureaus als ANP en Hollandse Hoogte maken met grote regelmaat foto’s waar mensen zonder hun medeweten op staan.

Dagelijks bellen mensen naar het ANP met de vraag of ze verwijderd kunnen worden uit de beeldbank. En regelmatig worden er ook foto’s weggehaald, zegt Johan Groeneveld, adjunct-directeur van het ANP. Er staan zo’n negen miljoen foto’s in de beeldbank. Per maand komen er honderdduizenden bij en gaan er hetzelfde aantal uit. Een aantal keer per maand verwijdert Groeneveld handmatig foto’s, als mensen „onevenredig in hun privacy worden geschonden”. Groeneveld benadrukt dat fotografen daar op het moment van fotograferen al rekening mee houden. „Zo hebben wij de nabestaanden van de slachtoffers van de MH17-ramp ook niet herkenbaar gefotografeerd. Alle foto’s moeten relevant en integer worden gemaakt.”

Hollandse Hoogte wordt „een aantal keer per jaar” gevraagd om foto’s te verwijderen, zegt mede-eigenaar Roel Sandvoort. „Vaak is dat omdat de foto in een negatieve context gebruikt wordt. Dan is mijn eerste reactie: verwijderen.” Sandvoort merkt dat mensen tegenwoordig sneller reageren als ze zichzelf tegenkomen op een foto. „Ze horen vaak van anderen dat ze in de krant staan en vragen zich af waarom ze dat niet wisten. Dan leggen we uit dat een fotograaf op straat niet aan iedereen kan vragen of hij toestemming geeft, en dat dat ook niet hoeft in Nederland.”

Het probleem is meestal niet de foto zelf, maar de context waarin die gebruikt wordt. Zoals de Turkse meisjes die naar een bijeenkomst gingen over succesvolle vrouwen, werden gefotografeerd en zichzelf daarna steeds tegenkwamen bij artikelen over het hoofddoekjesverbod.

„Ik vind het redelijk om zo’n belang zwaarder te laten wegen. Maar je kunt deze zaken nooit uniform behandelen”, zegt Groeneveld. „Als er bijvoorbeeld een foto is gemaakt bij een demonstratie in de Haagse Schilderswijk terwijl daar op dat moment veel gaande is, en iemand wil die verwijderd zien, dan zeg ik nee. Zo’n foto is een belangrijk journalistiek beeld en we willen geen hiaten in ons archief.”

Bovendien, zegt Groeneveld, moet je er bij zo’n gelegenheid rekening mee houden dat je wordt vastgelegd. „Als je jezelf niet herkenbaar wil terugzien op foto’s, is demonstreren niet de beste manier om dat te bereiken.”

Stel: een persbureau weigert je foto te verwijderen. Maak je kans als je naar de rechter stapt?

Lastig te zeggen, meent advocaat ondernemersrecht Arnold Fijn van Draat. Je moet eerst goed nadenken over het belang bij het tegengaan van verdere publicatie van de foto, zegt hij. „Per geval worden de belangen tegenover elkaar gezet. Het gaat om twee conflicterende grondrechten: enerzijds het recht op vrijheid van meningsuiting – inclusief het recht op vrije nieuwsgaring – en anderzijds het recht op eerbiediging en bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het portretrecht. De rechter zal per geval afwegen welk belang het zwaarst weegt. Maar nieuwswaarde telt altijd zwaar mee.”

Je moet in dit soort gevallen dus echt een ‘redelijk belang’ hebben, benadrukt Fijn van Draat. „En dat is niet dat je ‘gewoon’ niet blij bent met de foto en hem niet meer wil terugzien in de media.”

Bij het voorbeeld van een demonstratie waarbij een foto steeds bij nieuwsberichten over andere demonstraties opduikt, kan hij zich voorstellen dat er een „redelijke kans” is dat de belangen van de geportretteerde zwaarder wegen. „En stel dat je dan ook nog met een doktersverklaring kunt aantonen dat je slapeloze nachten hebt van het feit dat je foto overal blijft opduiken. dan zou dat ertoe kunnen leiden dat die niet meer gebruikt mag worden.”