De man die Poetin angst aanjaagt

In oktober 2007 zag Reuters-verslaggever Ben Judah hoe een atletisch gebouwde man ineens van het podium sprong. De discussieavond in de hippe Moskouse Gogol-bar werd al een uur lang verstoord door dronken hooligans – misschien huurlingen van het Kremlin. Nu werd de luidruchtigste raddraaier het café uitgewerkt door de man die net nog rustig had zitten debatteren. Buiten op straat klonk geschreeuw, vervolgens klonken schoten. Aleksej Navalny, politicus in wording, had met zijn gaspistool vier plastic kogels afgevuurd. De hooligan kwam er zonder ernstige verwondingen vanaf.

Aleksej Anatolevitsj Navalny (1976) heeft onder de liberale Russische middenklasse welhaast de status van martelaar verworven. Dinsdag werd hij na een kort showproces veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf wegens ‘fraude’. Nog dezelfde dag verzamelden duizenden Russen – in weerwil van het afgekondigde demonstratieverbod – zich in het centrum van Moskou. Via hun smartphones volgden ze hun held op de voet: van Navalny’s aankondiging op Twitter dat hij zijn huisarrest ging verbreken tot zijn aanhouding op nog geen 500 meter van de betoging. „Ik ben een broeder van Navalny”, scandeerde de menigte terwijl hij werd afgevoerd.

Naar verluidt weigert president Poetin zijn naam zelfs maar in de mond te nemen. En inderdaad, Aleksej Navalny is in alle opzichten Poetins tegenpool: lang en knap, met het charisma van een jonge Bill Clinton of Tony Blair. Terwijl Poetin zijn macht baseert op gecensureerde staatstelevisie, weet Navalny (865.000 volgers op Twitter) de massa’s te mobiliseren via internet. Poetin hield zijn ex-vrouw Loedmila zorgvuldig op de achtergrond. Navalny laat zich vergezellen door zijn aantrekkelijke vrouw Joelia – als een Amerikaanse presidentskandidaat op campagne.

Navalny is de belangrijkste uitdager van Poetin sinds de voormalige KGB-agent in 2000 aan de macht kwam. Oliemagnaat Michail Chodorkovski (opgepakt in 2003) en schaakgrootmeester Gari Kasparov deden de politiek er maar een beetje bij. Ex-minister Boris Nemtsov appelleert slechts aan een kleine liberale elite. Navalny weet grotere groepen te mobiliseren. Met zijn campagne tegen de alom aanwezige corruptie verwierf hij nationale bekendheid. Na de frauduleuze verkiezingen van 2011 was hij een van de belangrijkste figuren in een beweging die tienduizenden de straat op bracht. Navalny Poetins noemde ‘Verenigd Rusland’ de ‘partij van oplichters en dieven’ – een bijnaam die is blijven hangen.

Dat is de Navalny zoals het Westen hem graag ziet: een onverschrokken corruptiebestrijder en een overtuigd democraat. Maar nog niet zo lang geleden marcheerde hij tussen ultranationalisten en fascisten tijdens de jaarlijkse ‘Russische Mars’. Tijdens zijn campagne voor het burgemeesterschap van Moskou in 2013 haalde Navalny hard uit naar immigranten. Is Navalny de hoop van democratisch Rusland? Is hij een nationalistische wolf in liberale schaapskleren? Vast staat dat hem er alles aan gelegen is invloed te verwerven.

Met zijn anti-corruptiecampagne raakt Navalny Poetin in het hart. De president afficheert zich graag als man die orde bracht in een land dat in de jaren 90 leek weg te zinken in chaos. Opgestuwd door de hoge olie- en gasprijs ontwikkelde Rusland zich economisch sterk. Maar de energie-boom heeft onderliggende problemen niet weggenomen. Poetin mag stoere taal uitslaan en met de sabel rinkelen, Rusland is een corrupt land met een zwakke overheid, die niet in staat is te zorgen voor basisvoorzieningen als onderwijs, zorg, infrastructuur, rechtsbescherming en veiligheid.

Sinds 2012 probeert het Kremlin Navalny te bestrijden met zijn eigen wapen: beschuldigingen van corruptie. In 2013 werd Navalny door een provinciale rechtbank veroordeeld tot vijf jaar cel wegens malversaties rond een partij timmerhout. Dat er sprake was van enig persoonlijk gewin werd niet aangetoond. Nog geen dag na de veroordeling werd Navalny vrijgelaten.

Ook de omstandigheden rond de rechtszaak van dinsdag waren wazig. Navalny en zijn broer Oleg hebben volgens het OM het Franse Yves Rocher op kosten gejaagd door te hoge bedragen te rekenen voor de bezorging van cosmetica. Tijdens het proces ontbraken getuigen die dat konden bevestigen. Toch kreeg Navalny een voorwaardelijke straf, en Oleg 3,5 jaar cel.

Poetin lijkt Navalny onder druk te willen houden. Tegelijkertijd schrikt het Kremlin terug voor hardere maatregelen tegen de populaire politicus. Daarmee blijft Navalny een factor van betekenis – al is zijn weblog in Rusland voorlopig offline gehaald.