Het is echt rook van de raket

Vandaag onderzoeken we de enige foto die er bestaat van het rookspoor van de Boek-raket waarmee vlucht MH17 is neergehaald. Hij is geanalyseerd door de anonieme blogger van ukraineatwar.blogspot.com. Die concludeerde na uitputtend passen en meten dat de foto vanuit een hoge flat in Torez was gemaakt en een rookspoor laat zien dat opstijgt uit Snejznoje, midden in rebellengebied. Het is dus een bij uitstek belastende foto. Velen verslijten hem daarom voor een listige vervalsing van de SBoe, de inlichtingendienst van Oekraïne. Die heeft een ongunstige track record.

Maar ukraine@war is ervan overtuigd dat de foto echt is. Het blog is bedreven in ‘time stamping’ en ontdekte dat de foto al twee uur na de ramp op internet verscheen: om 18.23 uur lokale Oekraïense tijd. De crash was om 16.20 uur. Twee uur is weinig voor een volmaakte vervalsing. Later wist ukraine@war de persoon te achterhalen die de foto („gekregen van een kennis”) op het net plaatste. Die heeft twitteraccount @WowihaY. Desbetwitterd liet deze WowihaY weten dat de EXIF-info van de camera-van-de-kennis 16.25 uur als afdruktijd aangaf.

Is de conclusie van ukraine@war te bevestigen? Daar gaat het om vandaag – en het lijkt erop dat dat lukt. Wie er genoeg tijd voor uittrekt kan het conglomeraat aan huizen, bomen en hoogspanningsmasten inderdaad op de satellietfoto’s van Google Earth terugvinden. Bij Google Earth is bovendien een foto aan te klikken die werd gemaakt vanaf een hoge puinkegel (slag heap) vlak naast de huizengroep. Hij bewijst onweerlegbaar: dit is een stuk Torez vanuit een flat in Torez gefotografeerd.

Met datum en tijd ligt het moeilijker. Meer dan dat de foto het juiste seizoen toont valt er niet van de datum te zeggen. De bomen staan volop in blad, gras of graan op de achtergrond zijn al geel, er is nog niet geploegd. Het zou best half juli kunnen zijn. Over de tijd is meer zekerheid te krijgen. Google Earth laat zien dat de voorste huizen op de foto precies noord-zuid zijn geplaatst, de zonverlichte zijde is de westmuur. Een sun position calculator op internet rekent voor dat de zon op 17 juli in Torez om 16.25 uur lokale tijd in het westzuidwesten stond (azimut 262). Om 12.30 uur stond de zon in het zuiden, om 17.15 uur zou hij precies in het westen arriveren. Daarna zou ook op de noordgevel zonlicht gaan vallen. Het staat dus vast dat het nog geen 17.15 uur is op de foto. Dat de zon anderzijds toch ook al flink voorbij het zuiden staat valt af te leiden uit de licht-schaduw-verdeling op de bolvormige boomkruinen. Die is in een proefopstelling met sinaasappels na te bootsen. Dat de noorzijde van veel daken ook al fel door de zon verlicht worden, is een verdere ondersteuning voor de conclusie. Kortom: ook de tijd kan best kloppen.

Met behulp van waarnemingen van derden die het rookspoor vanuit andere hoek zagen (maar niet fotografeerden) is een kruispeiling gemaakt die uitkomt op een veld op 4 km ten zuiden van Snejznoje. Amerikaanse inlichtingendiensten, die op 22 juli een ruwe reconstructie van de lancering presenteerden, kwamen uit op dezelfde plek. De Britse journalist Roland Oliphant (The Telegraph) heeft het terrein, een zojuist gemaaid tarweveld, bezocht. Hij vond er zwarte schroeiplekken en nam aan dat die door de ontbrandende Boekraket waren veroorzaakt. Dat is misschien wat al te enthousiast. Het zouden net zo goed de resten kunnen zijn van mislukte pogingen om het stoppelveld af te branden. Stubble burning is heel gangbaar in Oekraïne. Belangrijker lijkt dat in het veld ook verse sporen van rupsbanden zijn gezien.

Licht en schaduw op de bolvormige boomkruinen zijn in een opstelling met sinaasappels na te bootsen

Kan het gefotografeerde rookspoor niet gewoon het condensspoor, de contrail, van een vliegtuig zijn? Nederlands meest vermaarde contrail-watcher, Robert van Waning (www.contrails.nl), sluit dit met grote stelligheid uit. „Het spoor lijkt op geen enkele contrail in mijn dossier.” Wanings dossier is reusachtig.

Kan het rookspoor dan misschien ijskoud in de foto zijn gemonteerd? Dan zou het een ongelooflijk geraffineerde vervalsing zijn. Want net als de donkere rookpluim wat meer naar links op de foto waait het witte rookspoor precies de goede kant op. Het KNMI constateerde in het ‘Rapport van eerste bevindingen’ van september dat de grondwind op 17 juli uit een richting tussen noord en noordoost woei. (De foto kijkt precies naar het zuidoosten.)

Het rookspoor wordt ook op de juiste manier door de zon beschenen en dat het recht omhoog gaat en dus over de fotograaf heen trekt, klopt met de reconstructie van de plaats waar vlucht MH17 werd getroffen.

Bijzonder aan de foto is dat hij is gemaakt met een telelens met lange brandpuntsafstand. De beeldhoek (van links naar rechts) is maar 6 à 7 graden. Daaruit valt te berekenen dat het rookspoor (dat zich op 12 km afstand bevindt) op het moment van de opname al ongeveer 90 meter breed was. Dat is veel, maar niet onmogelijk voor een spoor dat al 5 minuten oud is en bijna oplost. (Google: contrail widening.)

Eén ding is raadselachtig: dat de zon überhaupt schijnt. De meeste foto’s uit het gebied tonen in de minuten na de crash een half tot zwaar bewolkte hemel. Ook weersatellieten laten veel cloud coverage zien. Ukraine@war redt zich eruit door de kleine beeldhoek van de foto te benadrukken: hij toont maar een miniem stukje van de lucht, niet meer dan een reepje boven de horizon. De rest van de hemel kan wel geheel bewolkt zijn, meent het blog.

Maar dat is niet helemaal waar, want het landschap ligt van voor tot achter in de zon: 3 strekkende kilometers. Er moet dus zeker een gat in de wolken hebben gezeten. Nu goed: een gaatje. Dit moet nog opgelost worden.