De (ram)koers was al ingezet zonder Camiel

Het was mooi bedacht door Camiel Eurlings en zijn communicatieadviseur Jack de Vries. Ze moesten snel iets improviseren, bevestigt De Vries desgevraagd, toen president-commissaris Hans Smits en commissaris Remmert Laan op woensdag 15 oktober rond het middaguur aan Eurlings vertelden dat zijn tijd als president-directeur van KLM voorbij was. De Vries en Eurlings stelden een trading update voor, een voorschot op de bekendmaking van de cijfers van het derde kwartaal, morgenochtend.

Eurlings zou naar aanleiding van die cijfers, en de ingrijpende bezuinigingen die daaraan waren gekoppeld, zijn vertrek aankondigen. Maar het opzetje ging niet door. Een enigszins elegante aftocht, met schijnbaar eigen initiatief, was hem niet gegund.

„Wat Eurlings is overkomen, is een klassiek staaltje karaktermoord”, zegt voorzitter Reinier Castelein van vakbond De Unie. „Alles duidt op een machtsstrijd. Ze roepen in Amstelveen wel dat die prijsvechters de grootste bedreiging zijn voor de KLM. Maar de grootste bedreiging is de interne verdeeldheid in de bestuurskamer.”

Twee weken na het abrupte vertrek van Eurlings lijkt het erop dat er meer speelt dan alleen zijn falende leiderschap en ontbrekende KLM-gevoel. Cruciaal lijkt de penibele situatie van Air France-KLM, en een verschil van inzicht over de aanpak daarvan. Air France-KLM verkeert in financieel zwaar weer. De doelstellingen van de in 2011 ingezette reorganisatie worden volgens betrokkenen volgend jaar niet gehaald. De winstdoelstellingen evenmin. De schuldenlast is te hoog en de Franse pilotenstaking kost het concern een half miljard winst.

De echte cijfers komen morgen

Berichtgeving in De Telegraaf – ‘Voortbestaan KLM aan zijden draadje’ – deed KLM gisteren af als „prematuur en speculatief”. De echte cijfers komen morgenochtend, aldus de maatschappij.

Over twee weken beginnen de cao-onderhandelingen met de bonden. Eurlings zat net als zijn voorganger Peter Hartman op de lijn ‘de KLM-familie bij elkaar houden’. Op 7 oktober, bij de viering van het 95-jarig bestaan van KLM, zei hij in reactie op de Franse staking: „In Nederland doen we dat anders. Hier komen we er samen uit.” Bij overleg met de bonden hoorde in zijn ogen het voorkomen van gedwongen ontslagen. President-commissaris Hans Smits staat een veel hardere lijn in de komende cao-ronde voor: „We zullen geen heilige huisjes meer schuwen, zoals pensioenen of werktijdregelingen”, zei hij volgens daarbij aanwezige media tijdens het jaarlijkse Schiphol-diner op 13 oktober.

Eurlings kreeg gaandeweg in de gaten dat zijn draagvlak in de top van het bedrijf aan het afbrokkelen was. Hij zou gemerkt hebben dat intern twijfel bestond of hij wel de juiste man was om de harde onderhandelingen met de vakbonden te voeren die nodig zijn om de slechte financiële situatie te keren. Informeel was hij al gewaarschuwd dat de commissarissen hem bij de cao-onderhandelingen wilden laten vallen. Ook zag hij collega’s, onder wie zijn opvolger Pieter Elbers, wel heel vaak naar Parijs vliegen voor overleg waar hij zelf niets van afwist.

Bonden gaan ervan uit dat er zwaar gesaneerd gaat worden bij KLM. Net als in 2011. „Het personeel heeft toen flink ingeleverd: atv-dagen verdwenen, er kwam een nullijn voor de salarissen en er zijn afspraken gemaakt voor efficiëntere roosters”, zegt FNV-onderhandelaar Jan van den Brink. „Ik heb dat tegenover de achterban verdedigd met het argument dat het bedrijf anders verder zou afglijden. En dat er een werkgelegenheidsgarantie tegenover stond. Het personeel heeft geleverd, maar de afspraak dat de bedrijfsresultaten op alle fronten verbeterd zouden worden, is niet nagekomen.”

Geruchten over massaontslag

Volgens Castelein van De Unie heeft de KLM volgend jaar het tij mee. „Dan is het ontslagrecht versoepeld en kan goedkoop schoon schip worden gemaakt. Dat wordt dan een kettingreactie. Als er gesneden wordt in het grondpersoneel, kan er ook gesnoeid worden in het management. Die hoeven die grondactiviteiten dan niet meer aan te sturen.” Geruchten over dergelijk massaontslag circuleren al. KLM zou overwegen het onderdeel ground services (afhandeling van passagiers en bagage en de bevoorrading van de vliegtuigen) af te stoten. Daarbij zouden volgens ingewijden 7.500 banen op het spel staan.