‘Burgemeester in onmogelijke positie bij inname paspoorten’

Een burgemeester krijgt het verzoek van de minister om een paspoort in te trekken van een van zijn inwoners. De inwoner zou naar Syrië willen afreizen.

De minister heeft geen bewijs dat de man wil gaan vechten in Syrië, of dat hij zich wil aansluiten bij een terroristische strijdgroep, zegt de advocaat van de man. Er is slechts een ‘vermoeden’ dat de man naar Syrië wil.

Wat moet de burgemeester doen? Trekt hij het paspoort in, dan loopt hij de kans dat de man hem voor de rechter daagt en zijn paspoort terugkrijgt. Trekt hij het paspoort niet in, dan is het zijn schuld als de man straks tóch op jihadreis gaat.

In Canada vonden in een week twee aanslagen plaats door geradicaliseerde moslims. De ene dader wachtte op een nieuw paspoort, van de andere dader was zijn paspoort ingenomen. Ook Nederland pakt paspoorten af van radicale moslims die in Syrië willen vechten. Burgemeesters spelen in dit beleid een belangrijke rol. Zij worden geïnformeerd door de minister en inlichtingendienst AIVD over verdachte uitreizigers. Maar zij „worstelen” met de vraag wanneer zij wel en niet een paspoort vervallen moeten verklaren, zegt de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).

Gevaar voor Nederland

Een paspoort raak je niet zomaar kwijt. Volgens de Paspoortwet mag het reisdocument pas worden ingetrokken wanneer iemand een gevaar vormt voor Nederland of haar bondgenoten. Het kabinet vindt dat dit het geval is bij Syriëgangers, die zich veelal aansluiten bij extremistische strijdgroepen. Zodra de AIVD doorkrijgt dat iemand in Syrië vecht of wil gaan vechten, wordt dit doorgegeven aan het ministerie. Die laat zo’n persoon opnemen in het Register Paspoortsignaleringen. Dit is tot nu toe bij 48 mensen gebeurd. De mensen om wie het gaat, worden hierover geïnformeerd. Vanaf het moment dat hun paspoort gesignaleerd staat, is het niet onbruikbaar. Hierna moet de burgemeester van de gemeente waar de Syriëstrijder woont controleren of de signalering klopt en de beslissing nemen of het paspoort moet vervallen.

Pas nadat dit besluit is genomen, kan de vermeende Syriëreiziger bezwaar aantekenen tegen zijn vervallen paspoort. De burgemeester moet binnen vier weken een beslissing nemen, maar dat lukt niet altijd. Advocaat Florimond Wassenaar heeft twee cliënten van wie de paspoorten al langer dan vier weken zijn gesignaleerd, maar waar geen beslissing over wordt genomen. „Je kunt er dan niks tegen beginnen”, zegt Wassenaar.

Wanneer de burgemeester wél een besluit neemt, blijkt dat er niet altijd genoeg bewijs is om iemands paspoort in te trekken. Zo heeft Wassenaar een cliënt die verdacht werd van het voorbereiden van een Syriëreis. Hij raakte zijn paspoort kwijt maar kreeg hem meteen terug nadat hij er bezwaar tegen aantekende. Na een gesprek erkende de burgemeester dat er niet genoeg bewijzen waren om het paspoort in te nemen.

De burgemeester van Huizen verklaarde begin september de paspoorten vervallen van twee ouderparen die met hun kinderen van plan waren naar Syrië te vertrekken. De volwassenen van een van de twee gezinnen vechten het besluit nu aan.

Advocaat Ronald Zwiers stond vorig jaar een man bij die zijn paspoort kwijtraakte omdat het OM vermoedde dat hij naar Syrië wilde reizen. Drie maanden geleden werd de zaak geseponeerd wegens onvoldoende bewijs. „Hij heeft een jaar onterecht zonder paspoort gezeten”, zegt Zwiers.

Tamara Buruma, die een aantal vermeende Syriëreizigers met een ingetrokken paspoort verdedigt zegt dat de bewijzen „heel dun” zijn. „Lang niet alle cliënten worden verdacht van een strafbaar feit. De enige grond om het paspoort in te nemen, is het vermoeden dat iemand naar Syrië wil. Vorm je dan automatisch een gevaar voor Nederland? Ik betwijfel of dat overeind blijft voor de rechter. Maar burgemeesters kijken vaak niet naar bewijs, die denken: ik ga er maar vanuit dat het klopt wat de AIVD zegt.”

Volgens een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie mogen burgemeesters er „blind” vanuit gaan dat een verzoek van de minister om een paspoort in te nemen „gevalideerd” is. Ook de VNG zegt dat de burgemeester „erop mag vertrouwen dat de minister een goede afweging heeft gemaakt” en hoeft hij deze afweging „niet zelf meer te maken”.

Marionet van minister

De controlerende rol van de burgemeester raakt daarmee in onbruik, constateert Joke de Wit, universitair hoofddocent bestuursrecht aan de Erasmus Universiteit. „En dat is zorgelijk”, zegt ze. „In de wet staat dat de burgemeester het verzoek van de minister moét toetsen. Als je dat loslaat, wordt de burgemeester een marionet van de minister. Hij verklaart paspoorten vervallen terwijl hij niet zeker weet of daar goede redenen voor zijn – en is zélf degene die dit besluit moet verdedigen voor de rechter. Dat wringt aan alle kanten. Ik vrees dat er te gemakkelijk paspoorten worden afgenomen zonder dat men kan bewijzen dat iemand een gevaar vormt.”

Naast een verzoek van de minister om een paspoort af te nemen, krijgen burgemeesters soms ook rechtstreeks informatie doorgestuurd van de AIVD over bijvoorbeeld een inwoner die naar Syrië wil. „En dan wordt het ingewikkeld”, zegt een woordvoerder van de VNG. „De burgemeester moet dan zelf een afweging maken tussen de staatsveiligheid en de grondrechten van een inwoner. Dat is voor veel burgemeesters een worsteling. Pakken ze een paspoort af of nemen ze het risico dat iemand naar Syrië reist?” Omdat de AIVD vaak een beperkt deel van haar inlichtingen met de burgemeester deelt, is het volgens de VNG „heel lastig” om zo’n beslissing te nemen. Het zou „werkbaarder” zijn als alle inlichtingen via de minister terecht komt bij burgemeesters, zegt de VNG. „De minister beschikt wel over alle informatie. Die kan dus beter een inschatting maken.”

Ook om andere redenen is het niet vanzelfsprekend dat de burgemeester paspoorten inneemt, zegt de VNG. „Burgemeesters spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van radicalisering binnen hun gemeente. Als zij tegelijkertijd paspoorten moeten afnemen, geeft dat een diffuus beeld naar de inwoners toe: is de burgemeester nu van de preventie of van de repressie?” Eén ding is zeker, zegt de VNG-woordvoerder: „De burgemeester zit in een onmogelijke dubbelrol.”