5 Adviezen voor Bert Koenders, de nieuwe minister van BuZa

Nu Frans Timmermans naar Brussel vertrekt laat hij veel onafgemaakt werk achter. Zijn opvolger, Bert Koenders, treedt aan op een precair moment. De oorlogszomer drukte ons met de neus op de feiten. Poetins destabilisering van Oekraïne, het conflict tussen Israël en Hamas, de opmars van IS in Syrië en Irak en het uiteenvallen van Libië illustreren een dreigende internationale situatie: de voor- en achtertuin van de EU staan in brand. En dat op een moment dat de kabinetten Rutte I en II het blusmateriaal van de hand hebben gedaan: er is hard gesnoeid op het buitenland beleid. Vrijdag spreekt premier Rutte met de aanstaand minister van Buitenlandse Zaken. D66 heeft alvast vijf adviezen voor Koenders.

Maak de grote beloftes waar

Na een daadkrachtige zomer werd het in de herfst stiller rond de nasleep van de ramp met de MH17. Een van de weinige dingen die we van het kabinet hoorden, was de onhandige uitspraak van Timmermans over het zuurstofkapje. Koenders moet daarom nu vol aan de bak. Dat begint met het waarmaken van de door Rutte en Timmermans gedane beloftes. Zij maakten zich sterk om de onderste steen boven te krijgen en de daders in Den Haag te laten bestraffen. Bepaald geen sinecure, aangezien de rampplek zich in oorlogsgebied bevindt en de winter bijna zijn intrede doet. Het komt dus aan op leiderschap. Om samen met Australië en Maleisië de strijdende partijen mee te laten werken.

Spring over je schaduw heen

Koenders zal als PvdA-minister verantwoordelijk zijn voor de start van een nieuwe militaire missie in Afghanistan. Toen hij in Balkenende IV minister van Ontwikkelingssamenwerking was, liet zijn partij het kabinet vallen over een missie in Uruzgan. De PvdA, inclusief Koenders, wilde toen per se vertrekken. En steunde de daaropvolgende politietrainingsmissie naar Kunduz niet, omdat de NAVO-strategie niet overtuigend zou zijn. Koenders moet aantonen dat dat nu anders ligt en dat het perspectief in Afghanistan beter is. Hij moet de huidige NAVO-strategie, die weinig verschilt van toen, geloofwaardig omarmen. Ook hier is de vraag: kan Koenders over zijn schaduw heen springen?

Kijk voorbij het regeerakkoord

Ander conflict dat om actie vraagt, is het conflict tussen Israël en Palestina. Deze zomer werd geschokt gereageerd op het grote aantal burgerslachtoffers als gevolg van de recente geweldsescalatie in Gaza. Berichten over beschietingen van scholen en ziekenhuizen waren nauwelijks te bevatten. Waar Koenders’ eigen sympathie ligt, is bekend. Tijdens Balkenende IV kreeg Koenders knallende ruzie met minister Verhagen, omdat hij Gaza bezocht tegen de wil van de CDA-bewindsman in. Nu moet Koenders duidelijk maken welke lijn het kabinet kiest: onvoorwaardelijk intensiveren van de betrekkingen met Israël en de Palestijnen of eindelijk de relaties verbinden aan specifieke voorwaarden. Dat laatste zou logisch zijn gezien het internationaal recht, maar dan moet Koenders bereid zijn om voorbij de rafelranden van het regeerakkoord te gaan en de intensivering afblazen.

Ga voor resultaat

Timmermans heeft weliswaar de reputatie van Nederland verbeterd, maar laat nagenoeg geen concrete resultaten achter. Dat moet anders. Wat wil Nederland bereiken tijdens het voorzitterschap van de EU of als we die felbegeerde tijdelijke zetel in de VN-Veiligheidsraad bemachtigen? D66 wil Koenders aan het eind van deze kabinetsperiode kunnen afrekenen op resultaten. Dat kan bijvoorbeeld in Zuid-Soedan, waar de kabinetten Rutte de traditionele actieve Nederlandse rol hebben verkwanseld. Met zijn eerdere ervaring daar zou hij kunnen proberen een bemiddelende rol te spelen tussen president Kiir en zijn voormalige strijdmakker Machar. Eenzelfde rol zou Koenders kunnen spelen bij de militaire missie in Irak. Aan Koenders om het draagvlak op peil te houden, ook bij tegenslagen. Lastig is dat we voor succes afhankelijk zijn van de Koerden en Irakezen in Irak en van de gematigde Syrische oppositie in Syrië.

Zorg goed voor je personeel

Nog voor deze oorlogszomer verzuchtte Timmermans al dat zijn mensen „op het tandvlees lopen”. Dat er niet meer kan worden bezuinigd, daarover bestaat in de Tweede Kamer wel consensus. Maar het ministerie van Buitenlandse Zaken is ondanks verregaande modernisering nog steeds niet ingericht op huidige uitdagingen. Nog steeds zijn de diplomatieke posten te dun bemand, wordt de capaciteit van het ministerie niet gericht genoeg ingezet en gaat tijd verloren aan tal van randzaken. Koenders kan een voorbeeld nemen aan de Scandinavische landen die zich beperken tot enkele grote prioriteiten. Nederland zal nooit de grootste diplomatieke dienst ter wereld krijgen, maar Koenders moet er wel voor zorgen dat het de beste wordt. Nederland had met Timmermans een zwaargewicht als minister van Buitenlandse Zaken. Koenders zal alles op alles moeten zetten om in deze voetstappen te treden.