‘Ik ben verwend met aandacht’

Ze kijkt even om zich heen, alsof ze zich ervan wil vergewissen dat niemand in het restaurant haar hoort. „Laten we een biertje nemen”, fluistert de Israëlische actrice Lia Koenig (84). Het is lunchtijd in Tel Aviv.

Het duurde even voordat de lunch besteld kon worden. Overal waar Koenig gaat, wordt ze aangesproken, toegejuicht, aangeklampt of bejubeld. In Tel Aviv is de in Polen geboren actrice larger than life. Zoals een collega-acteur, die haar komt begroeten in het restaurant, het verwoordt: The Queen Lia!

Vanaf morgen is Koenig te aanschouwen in theater de Doelenzaal in Amsterdam. Ze zal een onewomanshow vertolken met Israëlische, traditioneel Joodse en internationale stukken, in het Hebreeuws en in het Jiddisch; het publiek kan de Nederlandse vertaling tot zich nemen via koptelefoons. Tot vorige week waren er precies tien kaartjes verkocht.

Toen de Nederlandse producente haar over de geringe kaartverkoop vertelde, ging Koenig even door de grond. Voor de Israëlische is het „onbegrijpelijk” dat een dergelijk optreden in hartje Amsterdam zo slecht verkoopt. „Nederlanders zijn gesloten, Joodse mensen zijn extravert en kosmopolitisch. In Israël ben ik verwend met de aandacht van het publiek.”

Dat dat bepaald geen loze woorden zijn, blijkt deze vrijdagochtend in het Tzavta-theater in Tel Aviv. Daar is een bescheiden festival georganiseerd rond het vertellen van verhalen. Kom even mee de zaal in, zegt Koenig. „Ik moet straks ook wat zeggen.” Het zaaltje wordt bevolkt door zo’n driehonderd vijftigplussers. Er moeten stoelen aan de zijkant worden bijgezet. Ze zijn stil en luisteren naar een man die een verhaal voorleest.

Een paar acts later is het de beurt aan Koenig. Onmiddellijk wordt het verschil duidelijk met de vorige optredens. Ze fleemt en ze provoceert, de lach vloeit haar gemakkelijk toe. Als ze het plan opvat om een Jiddisch liedje te zingen, reageert het publiek enthousiast. Met verbazingwekkende uithalen brengt ze het liedje ten gehore – over een meisje dat te weinig ingrediënten heeft om ravioli te maken, maar dat eigenlijk vooral een man mist om het gerecht mee op te eten. Als blijkt dat Koenig onmiddellijk na haar optreden de zaal wil verlaten, gaat het applaus over in ritmisch geklap. The Queen has left the building.

Al meer dan veertig jaar speelt Koenig onafgebroken in het nationale Habima-theater in Tel Aviv. Maar haar acteercarrière omspant een nog veel langere periode; dit jaar viert ze dat ze 75 jaar op het podium staat. Op de vlucht voor de nazi’s belandde ze op dertienjarige leeftijd van Lodz in Samarkand, in het huidige Oezbekistan. Haar ouders, beiden acteurs, probeerden daar de kost te verdienen.

En dat lukte, ook al was het midden in de oorlog. Koenig: „Zelfs toen de Duitsers op honderd kilometer van Moskou stonden, was er opera en theater. Wat dat betreft doet het me wel een beetje denken aan de situatie in Beersheva tijdens de afgelopen Gaza-oorlog. Als het alarm klonk, werd er even tien minuten gepauzeerd en daarna doorgespeeld.”

Na de oorlog verhuisde het gezin naar Boekarest. In 1957 speelde Lia Koenig, toen 28, in het Jiddisch de dertienjarige Anne Frank, die in hetzelfde jaar werd geboren als Koenig. Het was een bepalende rol in haar oeuvre, zegt de actrice. „Tijdens het communisme werd er niet veel gesproken over de Holocaust. Het stuk, Het dagboek van Anne Frank, was daarom sensationeel. Tot op de dag van vandaag komen er naar Israël geëmigreerde Roemenen naar me toe om te zeggen dat ze me in 1957 Anne hebben zien spelen.” In de jaren zeventig bezocht Koenig al eens het Anne Frank Huis. Deze week zal ze weer gaan kijken waar haar Joodse leeftijdgenote ondergedoken zat, zegt ze.

Toen Koenig in 1961 naar Israël emigreerde, sprak ze Pools, Russisch, Roemeens, Duits, Jiddisch en Engels – maar nog geen woord Hebreeuws. Toch vertolkte ze binnen een jaar ook in die taal al hoofdrollen. Later leerde Koenig nog Spaans erbij, toen ze met haar man veel toerde in Zuid-Amerika. Tijdens het interview schakelt ze geregeld halverwege een zin over van Engels naar Duits.

Haar man overleed in 1998. Hoe speelt ze het klaar om op haar leeftijd nog iedere avond het toneel op te gaan? „Zolang ik de energie heb en het geheugen om de teksten te onthouden, en zolang het publiek mij wil, waarom zou ik dan stoppen? Zolang je de kracht hebt om te werken, moet je werken.” Veel contact met acteurs van dezelfde leeftijd heeft ze niet. „Ik ben druk. Zij niet.”

Deze week keert Koenig even terug naar het continent waar ze geboren werd. Ook al woont ze al meer dan een halve eeuw in Israël, ze is „niet mesjogge van dit deel van de wereld”. Geef haar maar Europa, zegt ze. „Ik hou van de stijl van de huizen. En ze hebben dubbelglas.”