Het venijn van de vrouwenviagra

Het zou over liefde moeten gaan, maar de ‘lustpilletjes’ van het Almeerse bedrijf ‘Emotional Brain’ veroorzaken oorlog. Wetenschappers vliegen elkaar in de haren over de wenselijkheid van zo’n ‘farmacologische oplossing’ voor een verminderde zin in seks bij vrouwen. Het leidde er deze week toe dat de promotie van Jos Bloemers in Utrecht moest worden uitgesteld, wegens mogelijke belangenverstrengeling: de beoordelingscommissie was te eenzijdig samengesteld.

Woensdag 10 september had de grote dag moeten zijn voor Bloemers, de kroon op zijn wetenschappelijke carrière waarin hij het al tot director scientific operations van Emotional Brain had gebracht. Maar in plaats van achter de lessenaar in het Utrechtse Academiegebouw zit hij nu wat beteuterd in een vergaderzaaltje van Emotional Brain. Hij probeert zich groot te houden: „Het is vervelend, het raakt je wel als je promotie vanwege een bepaalde reden niet doorgaat.”

„Vanwege een onterechte reden”, valt directeur van Emotional Brain Adriaan Tuiten hem een paar stoelen verderop meteen in de rede.

De zaak werd aangezwengeld door journalisten van het televisieprogramma Zembla, die vragen stelden over de erg eenzijdige samenstelling van promotoren en beoordelingscommissie. Beide promotoren, beide copromotoren én twee van de vijf leden van de beoordelingscommissie hebben een band met het Almeerse bedrijf. De gealarmeerde rector magnificus van de Universiteit Utrecht besloot in de aanloop naar de uitzending van vanavond de promotie uit te stellen. Er komt een nieuwe beoordelingscommissie om „alle schijn van belangenverstrengeling” weg te nemen.

Psychofarmacoloog Berend Olivier, ook aan tafel in Almere, neemt onmiddellijk de verantwoordelijkheid op zich. Als eerste promotor heeft hij de beoordelingscommissie samengesteld. „Ik heb er helemaal niet bij nagedacht dat daarover twijfels over zouden ontstaan. De regels voor wie wel en niet in zo’n commissie mogen zitten zijn nogal vaag. Er staat alleen duidelijk in dat er geen familieleden in mogen.”

Emeritus klinische psychologie Walter Everaerd leek Olivier bijvoorbeeld „een prachtige opponent; hij is de eminence grise van het vakgebied.” Maar Olivier „had er niet bij nagedacht” dat Everaerd ook af en toe adviezen geeft aan Emotional Brain.

Tuiten stuift in: „Ik snap het niet: we doen precies wat de overheid propageert: publiek-private samenwerking in het wetenschappelijk onderzoek, en dan is er ineens een probleem! Het proefschrift is gebaseerd op wetenschappelijke artikelen die door de anonieme peer review van wetenschappelijke tijdschriften zijn gekomen.”

Er zit kwaadaardige opzet achter, daarvan zijn Olivier, Tuiten en Bloemers overtuigd. Misschien heeft hun vooruitzicht om als eerste op de markt te komen met een libidopil voor vrouwen hen wel tot doelwit gemaakt. „Zembla is ingeseind door andere belanghebbenden”, zegt Tuiten. En die anderen zijn volgens hem de seksuologen Peter Leusink, hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Seksuologie, en Ellen Laan van de Universiteit van Amsterdam. In het Journal of Sexual Medicine kruisten Leusink en Laan al de degens met Emotional Brain, via een ingezonden brief waarin zij drie eerder gepubliceerde onderzoeken aanvielen op de methode en conclusies. „We vragen ons af of de artikelen zo gepubliceerd hadden moeten worden”, schreven ze. Die drie publicaties vormen ook het hart van het proefschrift.

Al voordat bekend werd dat de promotie werd uitgesteld, zei Leusink aan de telefoon: „Mijn advies is: niet promoveren. Het commerciële belang heeft hier de wetenschappelijke zorgvuldigheid belemmerd. Het design van het onderzoek is slecht, puur gericht op het zo snel mogelijk op de markt brengen van een paar pillen. Ze zouden eerst het onderliggende model moeten toetsen.”

Onzin, zegt Tuiten: „Met deze pillen bewijzen we juist dat het model valide is. Gesprekstherapie is hun broodwinning, misschien gaan ze daarom wel dwarsliggen.” Maar volgens Leusink zullen de lustpillen meer kwaad dan goed doen. „Gezonde vrouwen met minder zin in seks zouden kunnen gaan denken dat er iets mis is met hun brein. Dat zou echt een ramp zijn. Seks is heel complex en dat los je niet zo maar op met een pilletje. Er zijn vrouwen die nog nooit hebben gemasturbeerd en vervolgens erg geschrokken zijn van seks in de huwelijksnacht. Of ze kunnen een man treffen die alleen coïtusgericht vrijt en er niet over wil praten. Dan is er geen seksueel probleem bij de vrouw, maar een relatieprobleem.”

Bloemers vindt die kritiek veel te generaliserend. „Het gaat om de behandeling van vrouwen met een specifieke DSM-diagnose. Daarbij worden relatieproblemen en een stressvol leven als oorzaak van de verminderde seks expliciet uitgesloten. Alleen een arts zal de middelen kunnen voorschrijven.” Tuiten vult aan: „En vrouwen zijn vrouws genoeg om aan te geven of ze zo’n pil willen slikken.”

Olivier heeft inmiddels al een van de twee vervangers gevonden voor zijn promotiecommissie. „De bedoeling van ons en de universiteit is dat promotie van Jos Bloemers alsnog zo snel mogelijk doorgaat.”