Het slechtst bewaarde geheim van Den Haag

Morgenmiddag rond drie uur kunnen Tweede Kamerleden hun USB-stick met de kabinetsplannen voor 2015 ophalen. De twee grootste fracties, PvdA en VVD, krijgen elk vijf sticks met alle bestanden erop. De PVV, CDA, SP en D66 krijgen er drie, de kleinste fracties twee of maar één.

De sticks zitten in een gesloten envelop – net als de codes die nodig zijn om de bestanden te openen. Beide pas verkrijgbaar na het tekenen van een geheimhoudingsverklaring. Voor de leden van de Eerste Kamer geldt eenzelfde regeling. Printen van de stukken zou onmogelijk zijn, net als tekst selecteren en kopiëren.

Zo heeft het kabinet veel gedaan om uitlekken van de plannen voor volgend jaar tegen te gaan. Pas volgende week dinsdagmiddag, op Prinsjesdag na de troonrede van de koning, komt alles officieel naar buiten.

Maar afgelopen weken lekten natuurlijk al wél delen van de begroting uit richting media. Tot woede van enkele oppositiepartijen (SP, PVV, CDA) moeten zij vandaag tekenen voor geheimhouding, terwijl via de coalitie of departementen al details naar buiten zijn gekomen. Snippers informatie.

Elk jaar komt elk kabinet met een net weer een andere ‘embargoregeling’ – regels om stukken te mogen in te zien zonder erover te publiceren of te spreken – dan het jaar ervoor. Toch lukte het de laatste tien jaar niet lekken over de begroting te voorkomen.

Waarom toch dit jaarlijkse ritueel? De vaak genoemde innige relatie die Haagse journalisten met politici zouden hebben, vormt maar een onderdeeltje van verklaring. Het guneffect kán meespelen. Evengoed gaat het erom van welk medium je bent, met welk bereik. Soms speelt alleen maar mee of je toevallig de eerste was die ergens om kwam vragen.

Coalitiepolitici hebben in dit geval redenen om mee te werken: de positieve kanten van hun beleid voor komend jaar alvast naar buiten brengen. Wat de vraag opwerpt of politici van de oppositie niet net zo hard de negatieve kant van het verhaal zouden lekken, als ze daartoe de kans kregen.

Vorig jaar probeerde het kabinet methode ‘helemaal geen embargo’. Dat leidde achteraf tot protest, in elk geval van de voorzitter van de senaat Ankie Broekers-Knol. Omdat de fractievoorzitters in de Tweede Kamer goed voorbereid wilden zijn op het debat over de stukken, schoof hun debat een week op. Met tijdnood voor de Eerste Kamer als gevolg, want de wetten moeten zijn goedgekeurd vóór het nieuwe jaar begint. Broekers-Knol drong nu in januari bij premier Rutte aan de stukken dit jaar weer vóór Prinsjesdag te sturen. Zo gebeurt het dus nu.

Een oplossing voor al dat lekken? In 2010 onderzocht een commissie dat. Volgens die commissie was de beste optie een korte embargoregeling: op Prinsjesdag om 6.00 uur krijgen alle leden van de Staten-Generaal én de pers de stukken. Dan kan iedereen zich redelijk voorbereiden, maar is de tijd voor lekken niet verleidelijk lang.

Een rigoureuzer voorstel: stuur beleid als het af is meteen naar de Tweede Kamer, zegt emeritus hoogleraar Nederlandse politiek Joop van den Berg. Dat kan volgens het kabinet niet, omdat in de grondwet staat dat de Koning op de derde dinsdag van september in zijn troonrede het beleid voor volgend jaar uiteenzet. En de begrotingen moeten volgens de grondwet met Prinsjesdag worden ingediend.

Volgens Van den Berg staat de grondwet een eerdere openbaarmaking van de begrotingen niet in de weg. „Ik zou zeggen: zodra een stuk klaar is, hop, naar buiten ermee. Het wordt tijd voor een normale procedure, die past bij de 21ste eeuw.”