Het is september, eindelijk kan er weer gelekt worden!

Morgenmiddag rond drie uur kunnen Tweede Kamerleden hun USB-stick met de kabinetsplannen voor 2015 ophalen. De twee grootste fracties, PvdA en VVD, krijgen elk vijf USB-sticks met alle bestanden erop. De PVV, CDA, SP en D66 krijgen er drie, de kleinste fracties twee of zelfs maar één.

De sticks zitten in een gesloten envelop – net als de codes die nodig zijn om de bestanden te openen. Beide zijn pas verkrijgbaar na het tekenen van een geheimhoudingsverklaring. Voor de leden van de Eerste Kamer geldt eenzelfde regeling. Printen van de stukken zou onmogelijk zijn, net als tekst eruit selecteren en kopiëren.

Zo heeft het kabinet zoveel mogelijk gedaan om het voortijdig uitlekken van de plannen voor volgend jaar tegen te gaan. Pas volgende week dinsdagmiddag – op Prinsjesdag na de troonrede van de koning – komen de stukken officieel naar buiten.

Maar afgelopen weken lekten natuurlijk al wél delen van de begroting uit. Tot woede van enkele oppositiepartijen (SP, PVV, CDA) moeten zij vandaag tekenen voor geheimhouding, terwijl via de coalitie of departementen al details naar buiten zijn gekomen. Snippers informatie die geen compleet beeld geven.

Elk jaar komt het zittende kabinet met een net weer andere embargoregeling – dat zijn de regels om stukken te mogen inzien zonder erover te publiceren of te spreken – dan het jaar ervoor. Toch lukte het de afgelopen tien jaar niet om voortijdige berichten over de begroting tegen te houden.

Innige relatie

Waarom toch dit jaarlijkse ritueel rond de Prinsjesdagstukken? De zo vaak genoemde innige relatie die Haagse journalisten met politici zouden hebben, vormt maar een onderdeeltje van de verklaring. Het guneffect kán meespelen. Evengoed gaat het erom van welk medium je bent, met welk bereik. Soms speelt zelfs alleen maar mee of je toevallig de eerste was die ergens om kwam vragen.

De coalitiepolitici die door journalisten worden bevraagd, hebben in dit geval duidelijk hun redenen om mee te werken: de positieve kanten van hun beleid voor komend jaar alvast naar buiten brengen. Wat meteen de vraag opwerpt of politici van de oppositie niet net zo hard de negatieve kant van het verhaal zouden lekken, als ze daartoe de kans kregen.

Vorig jaar probeerde het kabinet de methode ‘helemaal geen embargo’. Dat leidde achteraf tot protest, in elk geval van de voorzitter van de senaat Ankie Broekers-Knol. Omdat de fractievoorzitters in de Tweede Kamer goed voorbereid wilden zijn op het debat over de stukken, schoof hun debat een week op. Met tijdnood voor de Eerste Kamer als gevolg, want de wetten moeten eigenlijk vóór het nieuwe jaar begint, zijn goedgekeurd. Dus drong Broekers-Knol er in januari al bij premier Mark Rutte op aan dat de parlementariërs de stukken dit jaar weer vóór Prinsjesdag zouden ontvangen. Zo gebeurt het dus nu.

Hop, naar buiten ermee

Een oplossing voor al dat voortijdig lekken? In 2010 – het jaar nadat een Tweede Kamerlid een belangrijk deel van de begroting had gelekt – deed een commissie daar onderzoek naar. Volgens die commissie was de beste optie een korte embargoregeling: op Prinsjesdag om 6.00 uur krijgen alle leden van de Staten-Generaal én de pers de stukken. Dan kan iedereen zich redelijk voorbereiden, maar is de tijd dat de stukken zouden kunnen uitlekken niet verleidelijk lang.

Een rigoureuzer voorstel: stuur beleid gewoon als het af is naar de Tweede Kamer. Dat zegt emeritus hoogleraar Nederlandse Politiek, Joop van den Berg. Dat kan volgens het kabinet niet, omdat in de grondwet staat dat de Koning op de derde dinsdag van september in zijn troonrede het beleid voor het volgende jaar uiteenzet. En de begrotingsstukken moeten volgens de grondwet ook met Prinsjesdag worden ingediend.

Volgens Van den Berg staat de grondwet een eerdere openbaarmaking van de begrotingen niet in de weg – alleen het índienen moet tegelijk gebeuren. „Ik zou zeggen: zodra een stuk klaar is, hop, naar buiten ermee. Het wordt tijd voor een normale procedure, die past bij de 21ste eeuw.” Als dat gebeurt, kan de koning volgens hem bovendien een troonrede houden die meer de samenhang tussen de plannen benadrukt dan de losse plannen op zich opsomt.