De man zonder benen vertrouwde op zijn wapen

Toen het theater van advocaat Barry Roux en aanklager Gerrie ‘de pitbull’ Nel was gedaan en de live-uitzendingen van de slotpleidooien, de meningen en meninkjes op Twitter erover waren verstomd, ging antropoloog en rechtsgeleerde Kelly Phelps er nog eens goed voor zitten. De universitair docent aan de rechtenfaculteit van de Universiteit van Kaapstad las regel voor regel door van het 140 pagina’s tellende pleidooi van het openbaar ministerie en de 300 pagina’s van het advocatenteam.

Ze kan maar tot één conclusie komen: „Ik denk echt dat sprake was van een tragisch ongeluk. Als je me dit weken geleden had gevraagd, had ik anders geantwoord. Maar ik heb geen overtuigend bewijs gezien dat duidt op moord met voorbedachten rade.”

Vandaag spreekt rechter Thokozile Masipa zich uit over de vier aanklachten tegen Oscar Pistorius, verdacht van moord op zijn vriendin Reeva Steenkamp in de vroege ochtend van Valentijnsdag 2013. Het publiek oordeelde al vanaf die vroege ochtend, maar Phelps houdt zich bij de analyse van dat wat aan het hof gepresenteerd is. „Zijn verdediging heeft een zeer nauwkeurige tijdlijn gemaakt op basis van het telefoonregister en de tijdstippen die zijn aangegeven door de verschillende getuigen: de schoten, het geschreeuw. Ik zie niet hoe het OM kan volhouden dat sprake was van ruzie. Vier boze apps uit een totaal van 1767 berichten, dat is niet genoeg om iemand te veroordelen voor moord met voorbedachten rade.”

Blanke elite achter zijn hoge muren

Tragisch ongeluk of moord met voorbedachten rade: deze zaak vertelde niet alleen het verhaal van een olympische atleet zonder benen, een gevallen held. In deze zaak werd ook Zuid-Afrika ontleed, de verwende levens van de blanke elite achter zijn hoge muren, de voorliefde voor wapens, en de rol van de man in deze patriarchale samenleving. De neiging van Zuid-Afrikanen elk conflict met geweld op te lossen: 16.000 moorden in 2013. Zuid-Afrika voert de lijst aan van doden door road rage: automobilisten die elkaar met wapens te lijf gaan. Sinds de zaak Pistorus heeft de pers meer aandacht voor mannen die hun vrouw vermoorden. Zuid-Afrikanen beschermen zich obsessief tegen het gevaar buiten hun muren, terwijl het gevaar vaak binnen blijkt te wonen.

Pistorius vertelt het verhaal waarin alleen sterren zich herkennen: kansloze jongen wordt superheld. „Hij heeft geleden onder zijn eigen succes”, zegt Phelps. „Dat idee van de Iron Man, de supermens die aanbeden wordt door het hele land. Niemand die hem tegensprak. Niemand die hem terugriep.”

Zijn moeder stierf toen hij 16 was. Zijn vader is weg sinds de scheiding toen Oscar zes was. Eén keer liet Henke Pistorius zich zien in de rechtszaal, op de dag van het slotpleidooi. In de zaak, die een half jaar duurde, misten de ouders van Reeva Steenkamp geen dag.

Slechts een derde van de kinderen leeft hier met beide ouders. Zuid-Afrika heeft een vaderprobleem, meent Kopane Ratele van Universiteit van Zuid-Afrika, Unisa. „Het idee van een kind dat denkt het wel alleen te kunnen, zonder de bescherming of goedkeuring van zijn afwezige vader. Zo zie je bij Oscar de obsessie voor presteren én het vertrouwen op wapens. En een moeilijke relatie met zijn partners.”

Conflict? Pak je wapen er maar bij

Tijdens de Apartheid was de wet toegesneden op de man als broodwinner, de vrouw als steun. „Een aanval op je waardigheid wordt hier alleen met geweld opgelost”, zegt Phelps. Apartheid goot de relatie tussen Zuid-Afrikanen en hun wapens in beton. Pistorius en zijn vrienden liepen altijd met geladen pistolen rond. Nog terwijl zijn rechtszaak liep, had hij een handgemeen met een bezoeker in een nachtclub. „Ek gaan jou moer”, ligt Zuid-Afrikanen op de lippen.

In de voorbije tien jaar werd de wet op wapenbezit onder luid protest aangescherpt. In 2011 waren er 1,5 miljoen wapenbezitters, tegen 2,4 miljoen in 1994. „Wapenbezit is teruggelopen. Helaas hebben Zuid-Afrikanen geen wapens nodig om elkaar te doden. Als het erop aankomt is alles bruikbaar”, zegt Ratele. Hoewel de zaak Pistorius al die open wonden blootlegde, was er een belangrijk lichtpunt, zegt Phelps: „Door de tv-uitzendingen konden Zuid-Afrikanen voor het eerst zien hoe professioneel ons rechtssysteem is.”