De late Malevitsj komt een beetje laat

Daar is dan de muur uit de legendarische tentoonstelling 0,10 uit 1915 waarin het zwarte vierkant de centrale plaats van het icoon in de Russische huiskamer inneemt. Het duurt in Tate Modern even voor je beseft dat in een hoekzaal het meesterstuk van de grote Malevitsj-tentoonstelling uit Amsterdam voor je opdoemt. Op de een of andere manier maakt de muur, die in het Stedelijk centraal in een grote zaal was neergezet, hier in Londen minder indruk. Ook al zijn de schilderijen ook hier precies zo gehangen als de kunstenaar ze een eeuw geleden doelbewust heeft gerangschikt, waardoor je begrijpt welke positie het Zwarte Vierkant in zijn abstracte werk inneemt. In Londen lopen bezoekers er achtelozer langs. De zaal ervoor roept meer emoties op, met de film van de opera Victory of the Sun, waarvoor Malevitsj de kostuums ontwierp. Een van de drie zwarte vierkanten in de expositie hangt tegenover het scherm: alleen op een muur.

Dezelfde tentoonstelling, een andere beleving. De Malevitsj-blockbuster was vorig najaar te zien in het Stedelijk, verkaste naar Bonn en is nu tot 25 oktober in Londen. Nergens was hij hetzelfde. Tate-curator Achmin Borchart Hume kan goed uitleggen waarom: de Britten moeten nog opgevoed worden met de Russische suprematist. Tate heeft geen werk van hem, het laatste retrospectief was in 1935. Dus hangt in Londen alleen zíjn werk. In Amsterdam werd zijn ontwikkeling afgezet tegen die van Russische rivalen en kameraden. Logisch: het Stedelijk heeft een zaal vol Malevitsj en had in 1988 nog een groot retrospectief. Ook liet het Stedelijk nadrukkelijk zien dat het de drie grootste collecties buiten Rusland bijeenbracht, waarvan het zelf twee beheert.

Er is nog een verschil. De laatste twee zalen in Tate hangen vol met zijn late werken uit de periode waarin hij onder druk van de bolsjewieken terugkeerde van het abstracte naar het figuratieve. In Amsterdam waren die vrijwel niet te zien. De reden is simpel, bijna al die werken komen uit het Russisch Staatsmuseum in Sint Petersburg. En tussen dat museum en het Stedelijk verliepen de contacten niet vlekkeloos. Het Drents Museum kreeg die werken toegezegd precies tijdens de blockbuster in Amsterdam. Een Poetinesk plagerijtje, dat leidt tot sluipende concurrentie in Nederland. In Assen opent 25 nov Kazimir Malevich – De jaren van de figuratie. Als een verlate epiloog. Maar de laatste zalen in Londen tonen dat een dagje Assen de moeite waard zal zijn.