Ik doe er alles aan om buiten de politiek te blijven

Toen Ben van Beurden midden juli in de zakenjet van Shell over Oekraïne vloog, had hij bij Donetsk nog even naar beneden gekeken. Daar lag het nou, het jongste oorlogsgebied van Europa. Precies daar lag ook het Joezivska-veld waarin Shell een dik jaar eerder nog 200 miljoen had willen steken om er naar schaliegas te boren. Een bizarre gedachte.

Maar het zou nog absurder worden. Op 17 juli was hij net opgestegen uit Sydney voor de terugreis over hetzelfde gebied, toen de e-mail binnenkwam van het hoofdkantoor: Vliegramp, waarschijnlijk Shell-mensen aan boord. Later zou blijken dat er vier werknemers en gezinsleden aan boord van vlucht MH17 waren. In totaal twaalf mensen. „Een enorme klap voor het bedrijf.” Shell was net als de rest van Nederland plotseling midden in een oorlog terechtgekomen.

De 56-jarige chemisch ingenieur Ben van Beurden staat sinds 1 januari aan het hoofd van Shell, een van ’s werelds grootste beursgenoteerde olie- en gasmaatschappijen. Hij trad tot nu toe weinig in de openbaarheid. Behalve dan dat moment in april, toen de nieuwe topman plotseling in Moskou opdook aan de zijde van Poetin, kort nadat Rusland de Krim had geannexeerd. Een ongemakkelijk moment. „We vierden de twintigjarige verjaardag van ons project op Sachalin [het eiland ten oosten van Rusland waar Shell olie- en gasvelden exploiteert] en ik had al maanden tevoren om een audiëntie bij Poetin gevraagd. Als hij accepteert en ik ineens weiger, maak ik een politiek statement.”

Misschien was Poetin slimmer? Hij had op het juiste moment de topman van Shell op de thee om te kunnen zeggen: kijk eens hoe salonfähig ik ben.

„Misschien. Maar we hebben meer dan een uur gesproken en er is geen politiek of diplomatie aan de orde geweest. We hebben alleen gesproken over het feit dat we 100 jaar in Rusland zitten, dat we plannen hebben met onze joint ventures, dat we zien dat Rusland een belangrijke rol kan spelen in de energievoorziening wereldwijd. En dat wij daar een rol in willen. Dat was een puur zakelijke discussie.”

Dus geen spijt, ook niet achteraf?

„Ik vind niet dat ik iets gedaan heb wat tegen de wet, de spelregels of fatsoensnormen ingaat. Natuurlijk kun je achteraf zeggen: dat had je beter niet kunnen doen. Maar dan denk ik ook: op die manier kun je niet werken of leven.”

Van Beurden geeft op het hoofdkantoor van Shell in Den Haag zijn eerste interview in Nederland. Hij etaleert een Amerikaans soort openheid: alles is bespreekbaar, als het maar niet te lang duurt. Zijn Nederlands verraadt een langdurig verblijf in het buitenland – zijn zinnen lijken soms vertaald uit het Engels.

Wat betekenen de sancties die Europa tegen Rusland heeft ingesteld voor Shell?

„We hebben een tweetal joint ventures met het Russische gasbedrijf Gazprom. Een in Siberië, waar we aan conventionele oliewinning doen, maar daar zit ook een klein stukje onconventioneel bij [waarbij gebruik gemaakt wordt van fracking-technieken om het gesteente te kraken]. Onconventioneel valt onder de sancties. Gas weer niet. Dus onze joint venture in Sachalin staat er buiten. Maar daar wordt ook olie geproduceerd, hoe zit dat dan? We moeten alles nalopen: wat valt er wel onder en wat niet? Voor zover wij nu kunnen overzien is de financiële impact relatief beperkt.”

Gaat het om miljoenen of honderden miljoenen dollars?

„Eerder miljoenen.”

Hoe groot is het belang van Shell in Rusland?

„Dat is een paar procent van onze totale kasstroom van tussen de 40 en 50 miljard dollar. Niet onaanzienlijk, maar niet van vitaal belang voor ons. We proberen onze risico’s altijd zo goed mogelijk te spreiden, zodat we niet al te veel blootgesteld zijn aan unieke gevallen of omstandigheden. Rusland is heel belangrijk, het land heeft in mijn optiek ook een heel belangrijke toekomst in de energievoorziening wereldwijd. Daarom hebben we altijd een focus op Rusland gehad. Maar als wij, in het meest extreme geval, onze Rusland-business zouden verliezen, zouden we niet opeens in heel grote problemen komen.”

Gaat de uitbreiding van de activiteiten op Sachalin, waarover u met Poetin heeft gesproken, gewoon door?

„In principe wel. Sachalin II is een joint venture waarbij wij aandeelhouder zijn voor 27,5 procent. Gazprom heeft 50 procent plus 1 aandeel. In feite is dus Gazprom de leidende aandeelhouder. We werken al jaren aan de uitbreiding van dat project. Een ingewikkeld proces, technisch, financieel, maar ook wat betreft de complexe Russische belangen. Dit soort projecten kunnen wel tien jaar in beslag nemen voordat ze helemaal rond zijn. Die zet je niet zomaar aan en uit. Zolang de politiek zegt dat we verder mogen, gaan we door.”

Want daar wordt het geld verdiend?

„Mijn mandaat is toch om zoveel mogelijk geld te verdienen met energievoorziening.”

Voor de aandeelhouders?

„Ja die geven mijn mandaat. Ik heb geen politiek mandaat en dat wil ik ook niet.”

Maar als de bestuursvoorzitter van Shell de hand schudt van Poetin kort nadat die een politiek feit heeft gecreëerd – de annexatie van de Krim – dan wordt dat wel gezien als politiek.

„Ja, dat is ongetwijfeld waar.”

En dan ben je ook een beetje staatsman op zo’n moment.

„Ja, ja... Ik doe er alles aan om buiten de politiek te blijven. Maar dat wil niet zeggen dat je niet politiek en diplomatiek verstrengeld raakt als je een energiebedrijf runt. Energie is geopolitiek natuurlijk heel belangrijk.”

Het schaliegas in Oekraïne is een bizar verhaal. Shell verwachtte in het Joezivska-veld 200 miljoen dollar te gaan investeren en dan is er ineens oorlog. Wat doe je dan?

„Ter plekke nu niets. We hebben daar force majeur [overmacht] geclaimd bij onze contractpartner omdat we niet kunnen opereren in het gebied. De plannen zijn op de lange baan geschoven. Onze posities blijven contractueel op een of andere manier wel bestaan, neem ik aan. We zien wel wat voor omstandigheden we aantreffen als het probleem zich heeft opgelost. We hebben vaker gehad dat we in een situatie zaten waar oorlog uitbrak, waar de belangen die we hadden ineens niks meer waard waren, of op de lange baan geschoven zijn. We hadden ook een operatie in Syrië totdat het daar misging.”

Risico van het vak?

„Dat is risicomanagement: zo goed mogelijk proberen in te schatten hoe groot het risico is, zodat je niet achteraf moet zeggen: dat was niet slim. Als je hogere risico’s neemt moet de beloning navenant zijn. Je zult te allen tijde risico’s moeten spreiden zodat je jezelf niet blootstelt aan problemen die het bedrijf heel erg kunnen raken. Natuurlijk maak ik me zorgen als we geld verliezen, maar het is niet zo dat de continuïteit van het bedrijf in het geding is. Een paar honderd miljoen is een hoop geld maar we boren ook putten die een paar honderd miljoen kosten en waar géén olie of gas gevonden wordt.

Van Beurden is een Delftenaar, een techneut. Een bijter ook die per se zijn doel wil bereiken: alles uit Shell halen wat erin zit. Dat betekent investeren waar het loont en snijden waar het niet rendabel is. Zijn mantra: iedere activiteit moet aan drie voorwaarden voldoen: hij moet concurrerend, betaalbaar en geloofwaardig zijn.

Het aandeel is sinds 1 januari 20 procent gestegen. De aandeelhouders zijn dolblij met u.

(Van Beurden glundert ingetogen) „Aandeelhouders geven me het voordeel van de twijfel. Dat deden ze al vrij snel. Ik sprak voor het eerst vlak voor Kerst met hen.”

Wat was hun boodschap?

„Het verhaal was: we zijn niet tevreden met het feit dat jullie zo ontzettend veel investeren en een steeds lager rendement produceren. En daar kon je het niet mee oneens zijn. In maart hebben we uitgelegd hoe het bedrijf er financieel voor staat, waar de goede en de slechte delen zitten. Wat je zag was dat er voldoende investeringen zijn met rendementen van tegen de 20 procent, zoals onze investeringen in de productie van vloeibaar gas (LNG) en diesel uit gas (GTL). Dat zijn activiteiten waarin we een groot deel van ons kapitaal hebben gestoken. Maar er waren ook onderdelen zoals olieproducten, schaliegas en schalieolie – goed voor ongeveer eenderde van het kapitaal – die met elkaar een rendement van bijna nul hadden. In olieproducten hadden we niet te veel geïnvesteerd maar onvoldoende gesaneerd. Met schaliegas en -olie in Noord-Amerika hadden we wel een investeringsprobleem. Niet omdat we de verkeerde spullen hadden gekocht, maar omdat we te veel vergunningen en leases hadden gekocht. En als je voor 25 miljard posities op je balans hebt die niks opleveren omdat ze nog 10 jaar nodig hebben aan vervolginvesteringen, ja dat is natuurlijk een enorme rem op je resultaten.”

Daarom gingen ze dus in de verkoop?

„Dat is een deel van het verhaal. Het lag ook aan de gasprijs. We hadden gerekend op 4 tot 6 dollar per eenheid, het werd minder dan 2 op een gegeven moment. Dus we hebben heel veel opgeruimd.”

Het plan was om tot en met 2015 voor 15 miljard te verkopen.

„Daarvan is ongeveer tweederde gerealiseerd.”

Inclusief de aanstaande verkoop van olievelden in de Niger-Delta?

„Nee, dat komt er nog bij.”

Is het dan klaar?

„Het is nooit klaar. De filosofie is heel duidelijk. We hebben een heel grote portefeuille met van alles en nog wat. Voor alles komt een moment dat het beter is om te verkopen. Je hebt altijd bedrijven die concurrentiekracht kwijtraken, zoals kleine raffinaderijtjes in Europa.”

Is Pernis in het geding?

„Het blijft een belangrijke positie, maar het moet wel rendabel zijn. De raffinagesector gaat slecht, vooral in Europa. De strategie die wij met Pernis hebben is ervoor te zorgen dat we in deze moeilijke periode het hoofd boven water houden en dat we uiteindelijk overblijven als een van de meest efficiënte raffinaderijen met de meeste toegevoegde waarde in Europa. We hebben een goede startpositie met een complexe raffinaderij, geïntegreerd in wereldmarkten, veel verschillende aanvoerstromen en veel verschillende markten die we kunnen bedienen, én een hoogwaardig kader aan mensen. En daarbovenop nog de chemie die eraan is gekoppeld.”

Nieuwe investeringen?

„We kijken altijd jaren vooruit. Er komen grote stappen aan. ”

Zoals?

„Investeringen in procesunits die ons in staat stellen om meer moeilijke ruwe olie in te nemen. Raffinaderijen worden vaak gebouwd voor één bepaalde soort ruwe olie maar je wilt dat ‘dieet’ zo breed mogelijk maken. Dat we op een of andere manier kunnen inspringen als onze handelaren een partij olie in de aanbieding hebben met een andere samenstelling. De raffinaderij moet zo flexibel mogelijk gemaakt worden, zowel voor de soort olie die zij kan verwerken als de producten die zij kan maken.”

Hoeveel gaat dat kosten?

„Honderden miljoenen.”

Dus Shell gaat de komende jaren honderden miljoen in Pernis steken?

„Maar net als bij andere investeringen zullen we stap voor stap bekijken of het loont: is het inderdaad concurrerend, kunnen we het financieren en is het geloofwaardig?”

Gelooft u in klimaatverandering?

„Absoluut! Ik ben geen klimaatscepticus. Ik heb ook kinderen die kritische vragen stellen. Ik denk dat wij als groot energiebedrijf een belangrijke rol te vervullen hebben in die transitie die zich nu voltrekt.”

Sommige mensen zeggen: er moet helemaal geen geld meer naar fossiele energie, maar alleen nog naar ‘hernieuwbaar’ als zon en wind. Deze week schreven milieuorganisaties daar nog een brief over aan het ABP: investeer geen cent meer in fossiel.

„De feiten zijn dat de wereld ten minste een verdubbeling aan energiebehoefte gaat zien in de eerste helft van deze eeuw. Dat is onontkoombaar, tenzij we een einde maken aan de bevolkingsgroei of grote delen van de wereldbevolking welvaart en gezondheid ontzeggen. Hernieuwbaar groeit hard, maar zelfs als het hoogste tempo kan worden gehandhaafd, dan nog zal het aandeel in 2050 slechts rond de 25 procent liggen. De rest zal uit fossiele brandstoffen moeten komen. De gedachte dat fossiele brandstoffen verdwijnen omdat we ze niet meer willen is een heel naïeve voorstelling van zaken. Als we op grote schaal fossiele brandstoffen moeten blijven gebruiken, moeten we de schadelijke werking zoveel mogelijk zien te beperken. En daar is heel veel aan te doen. Door het verbeteren van de mix, als we nou bijvoorbeeld eens meer gas zouden gaan gebruiken dan kolen. Maar we doen in Europa juist het omgekeerde: meer kolen en minder gas. Met als gevolg twee keer zoveel CO2-uitstoot.

„Traditioneel zijn wij bij Shell heel conservatieve mensen die graag een low profile houden, maar ik denk dat we veel meer op de voorgrond moeten treden. We moeten helpen die discussie, die af en toe extreme, misleidende en naïeve vormen aanneemt, op de juiste manier te beïnvloeden.”

Gaat Shell zelf ook meer in hernieuwbaar investeren?

„Daar zijn we al mee bezig. We doen een aantal dingen. Ten eerste, het bestaande energiesysteem minder CO2-intensief maken. Heel belangrijk is dat we meer in gas investeren en produceren dan in olie. Ten tweede richten we ons op energie-efficiëntie. Daar helpen we ook klanten mee. En dan zijn er de biobrandstoffen. We zijn het grootste biobrandstof-oliebedrijf in de wereld. Ook hernieuwbare biobrandstoffen, met certificeerbare CO2-reductie. Ik heb mijn eigen future technology group die direct aan mij rapporteert. Met hen spreek ik over beslissingen en investeringen in nieuwe vormen van energie of energietransport. Bijvoorbeeld hoe krijg je energie die met zonnepanelen is opgewekt in Australië naar Japan, waar niet genoeg ruimte is voor zonne-energie op grote schaal. En kunnen wij daar een rol in spelen?”

Wil Shell volgend zijn of leidend?

„Ik wil meerennen in de voorhoede, maar niet vooruitlopen. Wat in het verleden wel eens een keer is gebeurd met zonne-energie, tot we er achter kwamen dat dat te ver van ons bed stond. Biobrandstoffen liggen ons beter. Daar gaat om het omzetten van moleculen naar andere moleculen, het verkopen van producten in schepen en pijpleidingen en benzinestations et cetera. Het nadenken over hoe je geld kunt verdienen met zonnepanelen is iets heel anders, waar wellicht anderen veel beter in zijn.”

Wat zijn uw slechte eigenschappen.

„Dan moet ik even nadenken wat mijn vrouw nu zou zeggen. Misschien dat ik te intens ben? Te koppig? Ik kan door bepaalde dingen geobsedeerd raken: tanden op elkaar en het zal me hoe dan ook lukken (slaat ter ondersteuning driftig met zijn hand op tafel).”

Kent u ook angst?

„Jawel, ik denk het wel.”

Om door de mand te vallen?

„Nee, die was er in het verleden wel, ik kom van een eenvoudige achtergrond. Ik was de eerste die mocht studeren. Heb altijd wel een enorme bewijsdrift gehad om te laten zien dat ik het wel kan. Dat hoeft niet meer. Maar ik heb nog wel een sterke drang om te presteren. Wat ik al zei, ik denk niet dat het bedrijf werkt op de potentie die het heeft, dat moet beter. Mijn grote angst is dat het me uiteindelijk toch niet lukt, of dat we de tijd er niet voor krijgen, of dat andere dingen gebeuren die dat in de wielen rijden. Als ik over zoveel jaar met pensioen ga, wil ik terug kunnen kijken en vaststellen dat ik bovengemiddeld succesvol ben geweest en dat ik in de historie van Shell een belangrijke rol heb gespeeld.”

Van Beurden moet een van de grote namen van Shell worden?

„Ik denk dat dat een natuurlijk ambitie is als je op een positie als deze zit.”