Een kunstenaar als een boekhouder

‘I am still alive’, schreef de Japanse kunstenaar On Kawara talloze malen op telegrammen naar vrienden en familie, om te laten weten dat hij nog steeds in leven was. Hij maakte dagelijks een schilderij van de datum, alsof hij daarmee zijn eigen onsterfelijkheid wilde benadrukken. Kawara bouwde een immens oeuvre op rondom tijds- en plaatsbepalingen, en groeide daarmee uit tot een van de bekendste conceptuele kunstenaars. Gisteren overleed hij dan toch, op 81-jarige leeftijd.

On Kawara werd in 1933 geboren in het Japanse Aichi-ken en schilderde op jonge leeftijd surrealistische voorstellingen. In 1958 verliet hij Japan, reisde naar Mexico en Europa, om zich vanaf 1965 in New York te vestigen. Op 4 januari 1966 begon hij aan zijn serie Today, waarbij hij de datum van die dag op doek vastlegde met witte cijfers en letters tegen een donkere, monochrome achtergrond. Deze zogenaamde Date Paintings maakte hij bijna een halve eeuw lang vrijwel iedere dag. Elk doek werd bewaard in een handgemaakte kartonnen doos, samen met een krantenknipsel uit de lokale krant van die dag. En ieder doek werd nauwkeurig geregistreerd in een dagboek, inclusief een staal van de gebruikte verfkleur. De Date Paintings, geschilderd in 112 verschillende landen en ieder uniek van kleur, zijn inmiddels verspreid over de belangrijkste musea en privéverzamelingen ter wereld.

Kawara was een kunstenaar als een boekhouder, die met ijzeren discipline noteerde wat hij iedere dag las (voor de serie I read, 1966-1979), wie hij had ontmoet en waar hij geweest was (I went en I met, 1968-1979). Voor I got up stuurde hij tussen 1968 en 1979 dagelijks een ansichtkaart met een stempel van deze tekst, plus het tijdstip waarop hij was opgestaan – meestal in een tijdzone ver weg van huis. Het reizen vormde een onlosmakelijk onderdeel van zijn werk.

In Nederland hebben Museum Boijmans en het Stedelijk Museum in Amsterdam werken van On Kawara in de collectie. In 2010 organiseerde het Stedelijk museum een voorleessessie van zijn boeken One Million Years, waarin de jaartallen van 998.031 voor Christus tot 1969 na Christus chronologisch werden opgesomd. Eerder had Kawara hetzelfde werk al laten horen op de Documenta in Kassel, in 2002, en op Trafalgar Square in Londen, in 2004.

Kawara hield ook dagelijks zijn One Hundred Years Calendar bij, een kalender die begon in het jaar van zijn geboorte. Iedere dag van zijn leven werd daarop gemarkeerd met een gele stip. De dagen dat hij een Date Painting had gemaakt, kregen een groene stip. Afgaande op de titel van het werk, ging Kawara ervan uit dat hij honderd zou worden. De kalender is gestopt bij 81.

Kawara was op dat moment nog druk bezig met de voorbereidingen van zijn tentoonstelling Silence, die in februari 2015 opent in het Guggenheim Museum in New York.