Prille persvrijheid dreigt pril te blijven

D e elektriciteit is al een uur uitgevallen en de temperatuur in de propvolle woonkamer op de elfde verdieping van een torenflat in Rangoon stijgt. De kamer doet dienst als centrale redactiezaal van Kamayut Media, een online videonieuwsdienst. Twintig jonge Birmese journalisten luisteren naar het team van BBC Media Action, een afdeling van de Britse omroep die in moeilijke landen journalisten opleidt. „Begin altijd met sterk beeld en een goed citaat. En maak je onderwerp nooit langer dan twee minuten, anders haken kijkers af, zegt de Britse instructrice. Haar rode haren plakken van het zweet op haar voorhoofd.

Als ze klaar is, stuiven de journalisten de deur uit. Op naar bijeenkomsten van de National League for Democracy van Aung San Suu Kyi. Op naar de introductie van een nieuwe soort shampoo of zeep van Unilever. Zo ziet nieuw gewonnen vrijheid er dus uit. Piepjonge journalisten, de meesten zijn rond de twintig, die met bekraste smartphones en eenvoudige digitale camera’s de trap afstuiven.

Ik ben bij de trainingssessie omdat Han Thar, medeoprichter van Kamayut, mijn tolk en gids is. Toen ik vorig jaar met Han Thar door Birma reisde, liep hij over van optimisme. Financieel was het niet makkelijk, maar Han Thar wilde samen met zijn neef een mediabedrijf opzetten. Han Thar had veel vragen. „Hoe onderwijs je een volk in de democratische traditie”, vroeg hij tijdens een lange autorit. „Wat is belangrijker: vrijheid van meningsuiting of bescherming van kwetsbare groepen? Hoe kun je mensen na decennia onder een repressief regime een regering laten vertrouwen?” Het waren vragen vol hoop.

Een jaar later is zijn stemming anders. Zakelijk gaat het voortreffelijk. Tijdens mijn bezoek wordt Han Thar gebeld door bedrijven. Toyota, Ford, Unilever. Allemaal willen ze bij hem adverteren.

Ik feliciteer Han Thar met zijn succes, maar hij kijkt somber en is gespannen. Waar hij vorig jaar bij een omstreden olie- en gaspijpleiding naar China doodleuk de confrontatie zocht met een surveillerende politieagent, durft hij een reis niet aan naar Rakhine, het gebied waar de islamitische Rohingya’s noodhulp wordt ontzegd. Zijn vragen zijn zorgelijker. Wanneer is iets een genocide, wil hij weten als wij praten over het bericht dat de Rohingya-kampen door hulpverleners als concentratiekampen worden beschreven.

E en van de jonge journalisten van Kamayut is in Sittwe, de hoofdstad van Rakhine, in elkaar geslagen en een tijd vastgezet. De politie greep niet in. Het past in een trend: de prille persvrijheid staat de laatste maanden onder druk. In mei werd Angus Watson, een Australische journalist voor Democratic Voice of Burma het land uitgezet. Zijn misdaad? Hij had een stukje geschreven over een betoging tegen de veroordeling tot een jaar cel van Zaw Pe, een andere journalist van DVB. Zaw Pe is veroordeeld wegens lastigvallen van een ambtenaar in functie. Hij had vragen gesteld aan medewerkers van het ministerie van Onderwijs over gesjoemel met toekenning van een beurs.

Vijf andere Birmese journalisten zitten sinds begin dit jaar vast wegens lekken van staatsgeheimen. De journalisten onderzochten een legerfabrieksterrein dat volgens hen gebruikt werd voor productie van chemische wapens.

In aanloop naar de parlementsverkiezingen volgend jaar stokt de hervormingsdrang van de machtige generaals. Ik vraag aan Han Thar wat hij denkt dat er gaat gebeuren. Valt Birma echt terug in oude patronen? Terug in zijn appartement wijst hij naar de deur waardoor zijn jonge verslaggevers net vertrokken zijn. „Wij journalisten zullen berichten over alles wat de generaals proberen te verbergen. Alle Birmezen zullen het weten. Het gaat in Birma slechter dan een jaar geleden, maar de democratische geest terug in de fles krijgen is mede dankzij ons onmogelijk.''