Kartelwaakhond: vaste boekenprijs achterhaald

De vaste boekenprijs is achterhaald en niet effectief, en moet daarom worden afgeschaft. Dat zegt de Autoriteit Consument en Markt, die toezicht houdt op mededinging, vandaag op de opiniepagina van NRC Handelsblad.

De vaste boekenprijs houdt in dat boeken, ongeacht of ze verkocht worden via de boekhandel, supermarkt of webwinkels als bol.com, overal hetzelfde kosten, en dat de uitgever die prijs bepaalt. De gedachte is dat het cultuuraanbod niet door marktwerking gedomineerd mag worden ten koste van het ‘kleinere’ boek.

De Raad voor Cultuur komt binnen enkele weken met een advies over de Wet op de Vaste Boekenprijs aan minister Bussemaker (PvdA, Cultuur). Sinds de introductie van de wet, tien jaar geleden, wordt het functioneren ervan elke vijf jaar geëvalueerd. De minister heeft de raad na de recente evaluatie om advies gevraagd. Na het zomerreces besluit zij of de vaste prijs gehandhaafd blijft, of dat zij meer marktwerking toelaat in de boekensector, die moeilijke tijden doormaakt.

Duurder dan marktconform

„Een vaste boekenprijs dient beschikbaarheid en diversiteit niet, maar leidt juist tot hogere prijzen en minder verkochte boeken”, zeggen drie onderzoekers van de ACM, onder wie hoofdeconoom Jarig van Sinderen. De KVB, koepelorganisatie van uitgevers en boekverkopers, weerspreekt dat:

„De gemiddelde prijs van een boek ligt al jaren rond 12,50 euro. De markt laat kennelijk geen stijging toe.”

Uiteraard waren er bij de invoering tien jaar geleden ook tegenstanders. Volgens hen is de lezer de dupe omdat boeken, vooral bestsellers, duurder zijn dan marktconform is. Elke uitgever is zo monopolist. Inmiddels zijn er dankzij de technologie nog wat argumenten bijgekomen; in een wereld waar zelfpublicerende schrijvers en de in ontwikkeling zijnde streamingdienst ‘Spotify voor boeken’ steeds belangrijker worden, is een vaste boekenprijs achterhaald. Voor e-books geldt de vaste boekenprijs dan ook niet.

Reclamemiddel in plaats van cultuurproduct

Voorstanders benadrukken dat volledige marktwerking de boekenmarkt zal verschralen. Ook voor dit standpunt is er een nieuw argument: in een wereld waarin Amazon marktleider is – en dat is niet toevallig vooral in landen zonder vaste boekenprijs – raken uitgeverijen in het nauw. De vete die momenteel in Amerika woedt tussen Amazon en Hachette (uitgever van onder andere J.K. Rowling) gaat dan ook vooral over de vraag hoever Amazon kan gaan in het afdwingen van hoge inkoopkortingen.

Voor Amazon zijn boeken een middel om klanten binnen te halen die ook andere producten kopen. Het verlies dat zowel Amazon als de uitgever moeten nemen op de lage verkoopprijs neemt de webwinkel voor lief. Het boek wordt zo een reclamemiddel in plaats van een cultuurproduct.

Boekhandelaren vrezen dat zonder vaste boekenprijs in Nederland hetzelfde kan gebeuren. René Hollaers van boekhandel Van Kemenade & Hollaers in Breda:

„Albert Heijn of Primera bieden alleen bestsellers aan om de klant binnen te halen. Het gaat ze niet om het boek. Als ze straks zelf mogen bepalen wat een boek kost, zullen ze stunten met de prijzen. Een boekhandel die een breed assortiment wil aanbieden heeft de bestellers nodig. Alleen door die voor de reguliere prijs te verkopen, kunnen boekhandels ook minder voor de hand liggende titels aanhouden.”

Verschraling

Verschraling is wat de meesten in het boekenvak vrezen. Caroline Damwijk, directeur van de Librisboekhandels, legt uit dat het economische argument een boek reduceert tot koffie, of welk ander product.

„Je gaat dan voorbij aan de maatschappelijke en educatieve functie. Bovendien, uitgevers houden wel degelijk rekening met de markt en houden de prijzen zo laag mogelijk. Bestsellers kosten nu tussen zeven en twintig euro. Het idee dat de consument de dupe is snijdt geen hout. Het enige verschil is dat de uitgever de prijs bepaalt en niet de retailer.”

En dat is ook nodig, zegt Damwijk, want een uitgever moet de tijd krijgen om een auteur te ‘bouwen’, zoals dat heet. Uitgevers hadden Tommy Wieringa of Frank Westerman niet met zoveel geduld groot kunnen maken zonder de vaste boekenprijs.

„Haal je die zekerheid weg, dan gaat dat vooral ten koste van Nederlandse auteurs. Uitgevers zullen dan gedwongen zijn zich op vooral buitenlandse bestsellers te richten, van schrijvers die al een naam hebben.”

Bol.com tegen afschaffing

Internetwinkel bol.com is veel minder afhankelijk van bestsellers, en zou daar dus flinke kortingen op kunnen bieden om meer klanten te trekken. Toch is directeur Daniël Ropers tegen afschaffing van de vaste prijs.

„Kom je aan de prijs van bestsellers, dan haal je het geld voor een breed assortiment en innovatie weg. En waar staat het boek dan over tien jaar?”

Er is volgens Ropers nog een ander, belangrijk argument om in ieder geval nu geen einde te maken aan de vaste boekenprijs:

„Het vak staat voor de grootste transitie sinds de uitvinding van de boekdrukkunst: van papier naar digitaal lezen. Dat gaat met enorme veranderingen en onzekerheden gepaard, in een krimpende markt. Als je tegelijkertijd ook aan het prijsbepalingsmechanisme voor de papieren boeken gaat sleutelen, voorspel ik onherstelbare schade.”

Breed assortiment

„Als de boekhandel zichzelf overeind wil houden, moet die meer zijn dan een toonbank voor boeken”, vindt Michael van Everdingen, directeur van de Koninklijke Boekverkopersbond.

„De boekhandelaar moet nadrukkelijker dan ooit zijn rol oppakken om een breed assortiment te bieden. Bol.com doet dat op internet goed. De vaste boekenprijs is belangrijk om een gelijk speelveld te houden. In Canada, Denemarken en Zuid-Korea worden nu vaste prijzen overwogen.”

België denkt na over vaste boekenprijs

Ook in België overweegt de zich nu te vormen Vlaamse regering, op advies van BoekenOverleg in Vlaanderen, het invoeren van een ‘gereglementeerde’ boekenprijs. Het voorstel van het boekenvakplatform wordt door alle politieke partijen gesteund, op de liberalen na. Koen Van Bockstal, directeur van het Vlaams Fonds voor de Letteren, gelooft niet in het argument dat ontwikkelingen als Spotify voor boeken, eigen-beheeruitgaven of digitaal lezen, moeilijker worden door de vaste boekenprijs:

„Dat is een vals argument, want ook digitale boeken of in eigen beheer uitgegeven boeken zul je goed moeten regelen. En in Spotify voor boeken geloof ik hoe dan ook niet. Boeken zijn anders dan muziek. Niemand kan 200 boeken tegelijk lezen.”

Volgens van Bockstal ontstaat er in Vlaanderen nu verschraling door de verkoop van boeken in supermarkten, die toptitels voor lagere prijzenverkopen. Daarom stelt het Boekenoverleg onder meer voor dat een boek de eerste zes maanden aangeboden wordt tegen 90 tot 100 procent van een prijs die is vastgesteld door de uitgever of importeur.
Van Bockstal zegt dat er in Europa meer geluiden richting vaste boekenprijs zijn te horen:

„Ook Frankrijk (Centre National du Livre, red.) en Duitsland (via onder meer de Frankfurter Buchmesse) zijn vurige verdedigers van hun vorm van vaste boekenprijs en sturen aan op Europese afspraken of regelgeving om het boek niet zomaar over te leveren aan de totale vrije markt.”