Sicilië is het nieuwe Lampedusa

Met honderden tegelijk komen ze, de bootvluchtelingen: in Palermo en Catania, in kleinere Siciliaanse havensteden als Porto Empedocle, Augusta en Pozzallo. Het Italiaanse eiland wordt al weken overspoeld met vluchtelingen. Volgens een ruwe schatting zijn er de afgelopen vier dagen bijna vierduizend migranten aangekomen. En bijna allemaal willen ze door, naar andere Europese landen.

„De Siciliaanse steden zijn niet meer in staat een noodtoestand van dergelijke omvang het hoofd te bieden”, waarschuwt de burgemeester van Catania, Enzo Bianco. Zijn collega uit Porte Empedocle zegt: „De situatie is volledig onbeheersbaar geworden, een onmenselijk drama.”

Dit is nog maar het begin. In Libië, de belangrijkste vertrekplaats, wachten volgens het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken nog eens 800.000 mannen, vrouwen en kinderen op een kans om naar Europa te gaan. Dit jaar staat de teller al op 50.000 vluchtelingen, meer dan het hele vorige jaar bij elkaar, en al dicht bij het recordjaar 2011. En dan komen er nog drie maanden aan met een relatief kalme zee, waardoor de overtocht gemakkelijker wordt.

Even praten met vluchtelingen die in Catania rondhangen bij het station, maakt duidelijk dat dit niet alleen een Italiaans probleem is. Bijna allemaal willen ze niet in Italië blijven. Mohammed, de automonteur uit Mali. Mustapha, de schilder uit Niger. Emad, de arts uit Syrië. Hier is geen werk, hier helpt de overheid je nauwelijks.

Vooral vluchtelingen uit Eritrea en Syrië slagen er door een groepsgewijze weigering in om onder de registratie met vingerafdrukken uit te komen, zeggen hulpverleners. Daardoor kunnen ze in andere Europese landen asiel aanvragen. Italiaanse hulpverleners laten de Syrische vluchtelingen zonder veel problemen door. Ze hebben bijna allemaal genoeg geld om verder te reizen. Op het station van Catania staat een groep Syriërs zich te verdringen voor een loket. Ze willen naar naar Milaan: 104 euro enkele reis voor een volwassene, forse kortingen voor groepsreizen en kinderen. Ondertussen discussiëren ze over de vraag waar het beter is: Duitsland (veel werk!) of Zweden (1.200 euro en een huis!). En hoe is het eigenlijk in Nederland?

De chaotische situatie in Libië is een van de hoofdoorzaken van de explosieve groei van vluchtelingen. Het machtsvacuüm dat is ontstaan na de val van Gaddafi, biedt mensensmokkelaars veel meer ruimte dan vroeger. Daarnaast stelt Italië zich anders op na de ramp bij Lampedusa, het stukje Europa dat het dichtst bij Libië ligt, waar op 18 oktober een boot vol vluchtelingen zonk. Er werden 386 slachtoffers geborgen. De Italiaanse regering zette daarna de operatie Mare Nostrum op. Boten van de marine en de kustwacht gingen patrouilleren bij Sicilië. Vliegtuigen speuren de zee af naar boten met vluchtelingen in nood.

Daardoor is het voor de mensensmokkelaars makkelijker geworden. Ze sturen hun ‘klanten’ in een volgepakte rubberboot de zee op, zenden een paar mijl buiten de Libische wateren een alarmsignaal uit en wachten tot een van de Italiaanse schepen of een koopvaardijschip de vluchtelingen oppakt. Zo hoeven ze niet eens bij Lampedusa in de buurt te komen.

„Men moet in Brussel begrijpen dat de Siciliaanse grenzen niet de Italiaanse, maar die van de Europese Unie zijn”, zegt burgemeester Bianco. Een eerste voorstel: laat ook andere EU-landen patrouilleren in het stukje Middellandse Zee tussen Libië en Italië. En laat die landen dan verantwoordelijkheid nemen voor de vluchtelingen die ze oppikken. Minister van Binnenlandse Zaken Alfano: „Wij kunnen niet als enige de prijs betalen voor de instabiliteit in Libië en evenmin kunnen we eeuwig doorgaan met Mare Nostrum.”