Hoeveel kost lijden en verdriet?

Voordat hij zelfmoord pleegde, schoot Tristan van der V. in Alphen aan den Rijn 6 mensen dood en verwondde hij 17 mensen. Gisteren werd bekend dat voor slachtoffers – onder wie zich ook nabestaanden en mensen met psychische klachten bevinden – 450.000 euro schadevergoeding beschikbaar komt. Je hoeft geen rekenwonder te zijn om te zien dat dat per persoon niet uitkomt op de duizelingwekkende bedragen die in Amerikaanse zaken worden genoemd.

Dat geldt ook voor het aanbod van 20.000 euro per persoon dat de staat vorige week deed aan de nabestaanden van twee vermoorde moslimmannen. Zij werden in 1995 in Srebrenica door Dutchbat aan de Serviërs overgedragen.

Worden er in Nederland inderdaad lage schadevergoedingen betaald?

Het korte antwoord is ja, als het gaat om smartegeld. En nee, als het gaat om vergoeding van vermogensschade: de reële kosten en het verlies aan arbeidsvermogen. Maar juist deze twee zaken zijn geen goede voorbeelden van hoe ruimhartig in Nederland schade wordt vergoed.

In het geval van Srebrenica is de hoogte van het bedrag vastgesteld naar Bosnisch recht en de bedragen die in Bosnië worden betaald. En het bedrag van 450.000 euro voor Alphen aan den Rijn houdt geen verband met de werkelijk geleden schade, zegt Veeru Mewa. Hij is advocaat van ruim zestig van de slachtoffers: nabestaanden, gewonden, mensen met psychische klachten.

Het bedrag is simpelweg de maximale dekking van de aansprakelijkheidsverzekering van Van der V. In overleg met verzekeraar Nationale Nederlanden werd besloten dit aan de slachtoffers ter beschikking te stellen.

Advocaat Mewa wil dat ook de staat of de politie schadevergoeding betalen. Zij hadden volgens hem geen wapenvergunning mogen verstrekken aan Van der V., van wie bekend was dat hij psychische problemen had.

En de mogelijke schadevergoeding door de staat is dan hoog?

Ja, dat kan, want voor vermogensschade kunnen de uitkeringen zeer hoog oplopen. Het gaat dan bijvoorbeeld om misgelopen inkomsten doordat iemand arbeidsongeschiktheid is geworden of doordat de kostwinner is overleden. En Nederland loopt daarin niet achter bij andere Europese landen.

Hoe hoog de vergoeding kan worden hangt af van de feitelijke schade. „Als door een aanrijding een jonge accountant niet meer kan werken, zal de schade aanzienlijk hoger zijn dan wanneer een bejaarde met AOW met hersenschade in een rolstoel belandt”, zegt Siewert Lindenbergh, hoogleraar privaatrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Waarom is Nederland dan wél verhoudingsgewijs zuinig met smartegeld?

Er is geen eenvoudige verklaring waarom rechters in Nederland terughoudend zijn met de vergoeding voor immateriële schade, voor lijden en verdriet – dat is al jaren zo. „Wij kennen bijvoorbeeld als een van de weinige landen in Europa geen smartegeld voor nabestaanden”, zegt Lindenbergh. Een wetsvoorstel daarvoor sneuvelde in 2010 in de Eerste Kamer.

Het hoogste bedrag dat in Nederland ooit door een rechter voor smartegeld is toegewezen, is 150.000 euro. De laatste keer voor iemand die door haar partner met zwavelzuur was overgoten.

In Duitsland is het maximum vier keer zo hoog. „De rechter moet het bedrag naar billijkheid vaststellen – met de hand op het hart, maar niet met het verstand op nul. In de praktijk kijkt de rechter vaak naar wat in eerdere zaken voor dit type letsel is uitgekeerd.”

Er is reden om hogere bedragen te gaan uitkeren, vindt Lindenbergh. „Smartegeld is bedoeld om slachtoffers te compenseren voor wat ze niet meer kunnen. Ze op te vrolijken, bijvoorbeeld door uit eten te gaan, of een nieuwe bezigheid te zoeken als een oude hobby onmogelijk is geworden. Dat soort dingen is flink duurder geworden.”

Hoe zit het met mensen die onterecht gevangen hebben gezeten?

Gevangenen die onterecht vastzitten krijgen meestal een vast bedrag aan schadevergoeding per dag uitgekeerd. Dat is rond de 100 euro, afhankelijk van waar en hoe ze vastzaten. In dat bedrag zitten zowel de vermogensschade – gederfde inkomsten – als smartengeld.

Als de werkelijke schade hoger is kan de rechter een hoger bedrag toekennen. Bijvoorbeeld omdat het bedrijf van de verdachte failliet ging terwijl hij vastzat. Of als de immateriële schade veel hoger is door bijvoorbeeld media-aandacht voor de zaak.

Of door de onwil van het OM te onderhandelen over een schadevergoeding waardoor het lijden van onterecht gestraften wordt verlengd. Dat laatste speelde een rol bij de recordvergoeding die het Hof van Justitie voor de Antillen vorige week toekende aan een man die ten onrechte acht jaar vastzat voor een dubbele moord op Bonaire. Hij kreeg ruim 930.000 euro. Een ander, die 4,5 jaar vastzat in deze zaak, kreeg bijna 500.000 euro.

En hoe zit het nou in de VS?

Dat in de VS in het algemeen veel hogere schadevergoedingen worden uitgekeerd, is deels waar. Er is vrijwel geen sociale zekerheid, waardoor de feitelijke schade door letsel vaak veel hoger is dan hier. En bepaalde staten kennen zogeheten punitieve schadevergoedingen: de veroorzaker van de schade moet een soort boete betalen, waardoor het slachtoffer in geld bemeten beter af is dan vóór het ongeluk.

Van die boete zou een afschrikwekkende werking moeten uitgaan, zodat bedrijven geen ondeugdelijke producten op de markt brengen. „Dat die boete aan het slachtoffer ten goede komt, is een soort beloning voor de moeite die hij neemt om zijn recht te halen, wat vaak jaren duurt en wat indirect ook aan andere burgers ten goede komt”, zegt Lindenbergh. Bovendien horen we vaak alleen de schadevergoedingsbedragen die de jury toekent. „Dat de rechter die schadevergoedingen later vaak bijstelt tot een fractie daarvan, haalt de kranten niet.”