Verander chocola in rundvlees en je hebt in Rusland een proefschrift

Humor en zin gaan samen in het oppositionele werk van de natuurkundige Andrej Rostovtsev. Met zijn geestverwanten van internetsite Dissernet onderzoekt hij plagiaat in de hoogste en machtigste kringen van Rusland. Wat hem voor de voeten komt, is soms zo onvoorstelbaar dat het weer geestig wordt.

Bijvoorbeeld toen Rostovtsev er achter kwam dat de parlementariër Igor Igosjin zijn proefschrift over concurrentie in de vleesproductie grotendeels had overgeschreven uit andermans dissertatie over de chocoladesector. De grootste moeite die Igosjin (Doema-lid uit Kirov voor regeringspartij Verenigd Rusland) zich had getroost, was de knop ‘zoek&vervang’ op zijn computer. Daar waar de eigenlijke promovendus schreef over zwarte chocola, vulde Igosjin ‘rundvlees’ in. Het woord witte chocola verving hij door ‘import rundvlees’ en notenchocola door ‘rundvlees met bot’. Lach maar eens niet om zoveel brutaliteit.

Maar erachter schuilt een serieus probleem: de integriteit van de academische status in Rusland. Het land kent steeds meer quasi-academici, vooral (semi)overheidsbestuurders die hun imago opluisteren met vervalste proefschriften en ander plagiaat. Die cultuur wordt afgedekt door de autoriteiten. Ook de wetenschap wordt zo gecorrumpeerd.

Dissernet is geïnspireerd op de Duitse site Vroniplag die jaagt op een enkele valse Herr oder Frau Doktor. Maar Dissernet is veel productiever. Het netwerk trad in september 2013 naar buiten en is nu al het grootste crowdfunding-project van Rusland. Elke dag ontmaskert de site intussen een of andere functionaris in de politiek, de regering, het justitiële of (para)militaire apparaat en de ambtelijke dienst. Op de lijst staan al ruim 1.250 namen.

De grootste vangsten waren de proefschriften van de gouverneurs Grigori Poltavtsjenko (district Leningrad) en Andrej Vorobjov (district Moskou), kinderombudsman Paval Astachov (drijvende kracht achter de anti-adoptiewet tegen Amerikaanse pleegouders) en onderminister Igor Fedjoekin van onderwijs (zelf verantwoordelijk voor de dissertatieportefeuille op het departement). Een erg brutaal geval komt voor rekening van Vladimir Groezdjev, gouverneur van Toela en eigenaar van een supermarktketen. In zijn bestuurskundige dissertatie uit 1998 waren 168 van de 182 pagina’s geplagieerd. „Dan rijst de vraag hoe zo iemand bestuurt”, aldus Rostovtsev.

Verstopte noten

De reden voor dit succes is de aard van het plagiaat. Vroniplag moet op zoek naar kleine passages of verstopte noten. Dissernet ontdekte dat in Rusland niet alleen politici/zakenlui als Igosjin en Groedzjev oudere proefschriften half of meer plagiëren. Het is schering en inslag. Dissernet maakt dat inzichtelijk door op zijn site in splitscreen het gestolen én bestolen proefschrift naast elkaar te zetten. Met kleurtjes worden de gestolen bladzijden en passages gemarkeerd. Soms blijken zelfs de illustraties en de fout in eerder werk te zijn gekopieerd.

Een ander verschil tussen beide landen is de reactie op ontmaskering: het interesseert de betrapte doktoren niet of nauwelijks. Integendeel. Dissernet wordt op gezette tijden juist aangepakt door zijn slachtoffers. Die gaan dan naar de rechter omdat hun ‘waardigheid is geschonden’. Morgen staat Dissernet weer in de beklaagdenbank. De ex-rector van een universiteit in Novosibirsk voelt zich gekwetst.

„Sommige klanten hebben hun eigen proefschrift niet eens gelezen of zelfs maar gezien”, denkt Rostovtsev. Van het plagiaat liggen de meesten niet wakker. Het enige waar ze bang voor zijn, is dat ze hun titel kwijtraken. Want een doctoraat levert geld op: in de vorm van hogere salarissen of honoraria. Een beetje proefschrift kost ongeveer een half miljoen roebel (10.000 euro). Maar vaak krijgen doctoren hun titel gewoon cadeau in ruil voor andere tegenprestaties, zegt Rostovtsev. „Er is hier geen markt voor vervalste dissertaties. Nee, we hebben er juist een centraal instituut voor dat ze produceert.”

KGB-mentaliteit

Alle lijnen komen namelijk uit bij de hoogste Attestatiecommissie: daar zitten 600 experts in die uiteindelijk hun fiat geven aan de proefschriften en de reglementen op lager niveau en een mandaat hebben voor vijf jaar.

Het enige ‘slachtoffer’ dat het zich tot nu toe wel persoonlijk aantrok, was de bestuurder voor onderwijs in het district Moskou. Hij gaf zijn titel op, waarna Dissernet hem van de lijst haalde. De andere betrapten doen dat niet. Waarom? „Dat is slapte en dus uit den boze. Kracht is een uiting van de KGB-mentaliteit van deze tijd”, meent Rostovtsev.

Geen toeval dus dat minister Dmitri Livanov van Onderwijs „negatief” is over Dissernet. „Alleen specialisten uit het veld kunnen een oordeel vellen, niet computers”, zei hij in een interview met de krant Kommersant. „Dissernet gaat ten koste van de wetenschap”. Het departement van onderwijs heeft daarom een amnestieregeling opgesteld: alle plagiaat ouder dan drie jaar is nu verjaard.

Toch is de regering niet in staat het systeem ongeschonden overeind te houden. De Vereniging van Wetenschappelijke Werkers (ONR) trekt zich de onthullingen van Dissernet een beetje aan. Ze zegt zelf ook te stuiten op „vervalste en overgeschreven” proefschriften die de officiële staatsorganen probleemloos zijn gepasseerd. Andere kringen blijven evenmin onverschillig. Dissertatieraden op universiteiten en instituten hebben soms de reglementen zo aangepast, dat de raadsleden moeten aftreden als er meer twee plagiaatgevallen of meer worden opgespoord. Historici hebben zelfs een eigen ‘vrije maatschappij’ opgericht als alternatief voor het staatstoezicht. En de gerespecteerde Hogere School voor Economie is intern met een zuivering begonnen.

En daar gaat het Dissernet om. Rostovtsev: „Plagiaat is voor ons geen doel. Het is een middel om de maatschappij als geheel te bestuderen.”