Onderzoek NRC: Bijrol voor PvdA in formatie gemeentecoalities

De PvdA, grote verliezer bij de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart, is de greep kwijtgeraakt op de collegeonderhandelingen. Uit een onderzoek van NRC Handelsblad blijkt dat de PvdA in maar 13 van de 383 gemeenten waar verkiezingen waren de leiding heeft bij de onderhandelingen – net zoveel als de SGP. D66 nam het voortouw bij de onderhandelingen in 38 gemeenten, in drie daarvan werd de partij níet de grootste.

Het onderzoek is gedaan naar de collegevorming in alle 383 gemeenten waar verkiezingen waren (bekijk onze interactieve kaart). Het betreft een tussenstand, de vorming van colleges is nog volop aan de gang. De PvdA kan in een later stadium alsnog bij meer onderhandelingen betrokken worden.

PvdA in Amsterdam buiten coalitiebesprekingen gehouden

Volgens de stand tot en met afgelopen dinsdag hebben achttien gemeenten nu al een coalitie of een coalitieakkoord. In alle andere gemeenten wordt nog onderhandeld, vaak onder leiding van een informateur van buiten de raad – dat is niet zelden een ex-burgemeester. In de gemeenten die klaar zijn, zetten meestal de partijen uit de vorige periode hun samenwerking voort.

In Amsterdam, waar de landelijke politiek zich nadrukkelijk met de onderhandelingen bemoeit, is de PvdA vanochtend ook op een achterstand gezet. Winnaar Jan Paternotte van D66 is erin geslaagd om GroenLinks ervan te overtuigen besprekingen te voeren over een coalitie zonder de PvdA, waaraan GroenLinks zich in de verkiezingsstrijd verbonden had. Als zij het eens worden over een programma, nodigen ze een derde partij uit om de meerderheid vol te maken.

‘Dan mag D66 het oppakken’

In bijna alle gemeenten neemt de partij met de meeste zetels het initiatief in de onderhandelingen: die partij kiest de informateur of nodigt andere partijen uit voor gesprekken. Als partijen hun eerste plaats in zetelaantal moeten delen, neemt vaak de partij met de meeste stemmen de leiding. Lokale partijen staan, als grote winnaars, bovenaan dat lijstje. Het CDA leidt de onderhandelingen in bijna tachtig gemeenten, daarna komen D66, VVD en SP.

De PvdA stelt zich als verliezer bescheiden op. De partij werd in 22 gemeenten nummer 1 in zetelaantal, soms samen met andere partijen. Waar D66 soms erbij wordt gevraagd om samen het initiatief te nemen, zoals door de VVD die in Amstelveen de grootste partij bleef, doen de sociaal-democraten liever een stap terug. “Wij zijn drie zetels kwijtgeraakt en D66 heeft er drie gewonnen”, zegt Songül Mutluer, PvdA-fractievoorzitter in Zaanstad. Ze eindigden op vijf zetels, net als de SP (+2) en de VVD (-2). “Dan mag D66 het oppakken. Je moet recht doen aan de uitslag.”

Openbaar onderhandelen

Uit het onderzoek van NRC naar de collegevorming blijkt ook dat in zeker twintig gemeenten in het openbaar wordt onderhandeld, vooral in gemeenten waar D66 het initiatief neemt. Het landelijk bestuur van D66 heeft afdelingen geadviseerd om burgers zo duidelijk mogelijk te informeren over de manier waarop het college tot stand komt.

Lees in NRC Handelsblad meer over hoe het door het hele land met de collegevorming gaat.