In de collegezaal: Ik word moe van al die versies van ons verleden

Een frisse wind waait over de bevroren Wolga de stad in, als docenten geschiedenis van Kostroma op 12 maart 2014 op uitnodiging van de regionale overheid de collegezaal van de Technische Universiteit betreden.

Voor het zwarte schoolbord hangt een wit scherm. Er staan drie woorden op geprojecteerd, in de kleuren van de Russische vlag:

ZINGEVING. MORAAL. PATRIOTTISME.

Daaronder staat:

DIT IS DE BASIS VAN ONS LAND.

INTERREGIONAAL MAATSCHAPPELIJK-EDUCATIEF FORUM.

Binnendruppelende leraressen en leraren van verschillende scholen laten hun namen noteren door het driekoppig presidium.

In een vergelijkbare vergadering zijn op hetzelfde uur de universitair docenten journalistiek bijeengebracht. In weer een andere zaal zitten de ondernemers, leden van maatschappelijke organisaties en zogenoemde ‘culturele doeners’: kunstenaars, musici.

Zeven van dit soort themabijeenkomsten organiseert de regioregering vandaag, om de culturele elite van de stad Kostroma en de gelijknamige regio bij te scholen in normen en waarden. Deze hoogopgeleiden oefenen weer morele invloed uit op hun 650.000 regiogenoten.

Met een stratenplan dat volgens de legende is gebouwd in de vorm van de waaier van Catharina de Grote is Kostroma een keurige, kleine, gemiddelde provinciestad in Centraal-Rusland. Vanmiddag is er een bijeenkomst in de Filharmonie, waar de vicegouverneur een betoog zal houden over het actuele belang van het forum: „Opdat bij ons niet gebeurt wat er nu in andere staten gebeurt. Opdat onze jeugd klaar is om het vaderland te verdedigen.” Verwijzingen naar Oekraïne maken iedere politieke boodschap in Rusland dezer dagen griezelig zwaarwichtig.

Maar vanochtend mag er eerst in de zeven afzonderlijke zalen door de slimsten van de stad worden gediscussieerd.

De leiding ligt bij een strenge juf

Bij de geschiedenisleraren is de organisatie in de betrouwbare handen gegeven van Nadezjda Pavlovna Pigaljova. Zij werkt voor het pedagogisch instituut dat leraren bijschoolt. In Rusland krijgen universitair docenten wél een doorwrochte pedagogische opleiding.

Juffrouw Pigaljova draagt een bruin pagekapsel en een hoogsluitende, bruine ruitjesjurk. „Onze discussiebijeenkomst heet: historische educatie als een factor in het consolideren van de Russische maatschappij”, zegt ze. „Het is georganiseerd door de regionale administratie, maar ik ben het er heel erg mee eens dat deze discussie gevoerd moet worden.”

In Nederland zouden sommige mensen juffrouw Pigaljova bemoederend vinden. Maar in Kostroma is zij your average high school teacher. Een tikkeltje conservatief, begaan met haar vak en nog meer met de jeugd.

Tegen de tientallen leeftijdsgenoten in de zaal betoogt ze: „Wij hebben zelf nog de school doorlopen waarin we wisten wat voor mensen we moesten zijn. Wij hebben nog een duidelijke serie traptreden bestegen: de pioniers, de komsomoljeugd [dat is de communistische jeugdbeweging], etcetera. Maar de nieuwe generatie weet niet hoe ze naar zichzelf moet kijken!”

Instemmend gemompel.

Om haar woorden kracht bij te zetten haalt de juf een citaat uit De Kleine Prins aan: ‘Volwassenen begrijpen niet altijd alles goed.’ Daarom is er vandaag deze bijscholingscursus voor volwassenen. „Want alleen patriotten kunnen kinderen opvoeden tot patriotten.” Dan zegt juffrouw Pigaljova iets heel abstracts, en toch weet iedere aanwezige waarover het gaat. „Het is voor iederéén pijnlijk geweest. Als het niet zo was gegaan was ons grote land niet behouden gebleven.”

Ze heeft het over Josef Stalin, onder wiens regime miljoenen Russen zijn omgekomen. In werkkampen, op anonieme executievelden, door hongersnoden die niet zo desastreus hadden hoeven verlopen als ze verliepen, en in de Tweede Wereldoorlog.

Juffrouw Pigaljova: „Misschien is het goed als we nu de aandacht verleggen naar wat ons verbindt.” Links achterin zitten geüniformeerde kadetten van de militaire academie. Voorin, naast iemand van de organisatie, hun docent. Hij krijgt het woord. De militair academicus vertelt over de grootsheid van de Sovjet-Unie, van het Slavische volk dat voortbestemd is om een grootse natie te zijn, in het grootste land ter wereld. Aan wie behoort de Noordpool toe? En Groenland? „Oekraïne is nog maar het begin!”

Nikolaj Sorokin (41), universitair docent regiogeschiedenis, zit achterin in de zaal. Hij moet een van de liberaalste geschiedenisdocenten van Kostroma zijn. Hij is zo liberaal dat hij zich niet opwindt over het agressieve betoog van de militair academicus. „Al ben ik het er fundamenteel mee oneens, ik vind dat alle mensen recht hebben op hun mening”, zegt hij na afloop. Sorokin heeft er vooral moeite mee dat het vak geschiedenis geen astronomie is, of iets anders waar politici zich niet in durven te mengen. Elke leek denkt maar verstand te hebben van geschiedenis.

„Het woord patriot heeft in Rusland geen negatieve bijklank, zoals chauvinisme of fascisme”, legt hij uit en zet zijn melodieuze lerarenstem op. „Patriottisme betekent alleen dat je van je land houdt, dat je wilt dat het er beter wordt. Ik ben ook een patriot!”

We hebben totalitarisme nodig!

Omdat volwassenen nu eenmaal niet altijd alles goed begrijpen, mag ook een scholier de vergadering toespreken. Denis, donker pak, beginnend snorretje, heeft dit jaar de geschiedenis-essaywedstrijd ‘Slimmerik (m/v)’ gewonnen. Hij zegt: „Ik ben moe van al die verschillende versies. De geschiedenis moet één visie uitdragen. Meerdere perspectieven zouden alleen onderwezen moeten worden aan een selecte groep getalenteerde leerlingen.”

Geklap uit de zaal brengt hem verder op stoom. „Rusland is nog niet toe aan democratie. Rusland heeft totalitarisme nodig!”

Opeens wordt Nikolaj Sorokin emotioneel. Hij wrijft met zijn handen in zijn ogen. Dezelfde Sorokin die niet van zijn stuk te brengen was door veroveringspraat van een militair. Van mensen die nog in de Sovjet-Unie zijn opgegroeid kan hij veel hebben. Dat zijn slechts slapende gemoederen die nu weer langzaam wakker worden.

Maar dit? Een eindexamenscholier van het beste gymnasium van Kostroma die betoogt dat alleen een elitair clubje meerdere perspectieven op de geschiedenis mag kennen? „Het lijkt wel weer 1983”, zegt Sorokin hardop. Het laatste jaar voor de perestrojka, toen hij zelf elf was, en geschiedenisles uit dit soort slogans bestond.

Hij draait zich om naar de leraren achter zich. Maar achter hem zit een mevrouw van de Communistische Partij die de aanwezige scholieren straks gaat aanbevelen de zeer leesbare werken van Stalin te lezen, in plaats van te lachen om ‘demotivators’ (een internet meme – foto’s met satirische bijschriften; in Rusland vaak van president Poetin of premier Medvedev).

Sorokin vraagt het woord. Hij leest Denis en alle aanwezige volwassenen eens even goed de les: „Je kunt al het negatieve uit de geschiedenisboekjes gaan halen, alleen over de overwinningen praten, en roem. Dat er alleen helden waren en geen verraders. Maar die waren er wel! En deserteurs ook! En Peter de Grote heeft niet alleen veel goede dingen gedaan, maar er zijn door hem ook veel mensen omgekomen! Ivan de Verschrikkelijke heeft de grenzen van ons land verlegd, maar er zijn ook veel mensen omgekomen tijdens de opritsjina!”

Eindelijk valt dan de naam van de man die de hele bijeenkomst lang al in de lucht hangt, maar niemand durfde te noemen, omdat de meningen over hem zo verdeeld zijn.

„Hoe praat je dan nog over de slachtoffers van Stalin?” zegt Sorokin met stemverheffing. „Gaan we die verzwijgen?” De zaal zwijgt. „Ik geloof dat je juist patriottisme kunt kweken door de zwartste bladzijden uit de geschiedenis te benoemen. Al die mensen van wie de ouders kapot zijn gemaakt onder Stalin, die deze verschrikkingen hebben meegemaakt en daarna tóch hun leven hebben gegeven om te vechten met de fascisten. Dat waren pas patriotten!”

De dag eindigt met trompetgeschal

Juffrouw Pigaljova kondigt de lunch aan. Gelukkig voor alle hongerigen staat de uitkomst van de bijeenkomst al vast: een resolutie namens de forumleden, die van tevoren op een blauwe A4’tje is uitgedeeld en de volgende voorstellen bevat:

‘Aan het departement Onderwijs en Wetenschap van de regio: om een enkele methode uit te werken van spiritueel-morele en patriottische opvoeding van kinderen en jongeren in de regio Kostroma, waaronder kadetteneducatie.’

‘Aan de media van de regio: om breder aandacht te geven aan voorbeelden van maatschappelijke dienstbaarheid. Om een mediatheek ‘Patriottische, burgerlijke, morele opvoeding’ samen te stellen.’

‘Aan het lokale bestuur: om maatschappelijke ouderverenigingen te creëren op gemeenteniveau.’

Het enige voorstel tot een amendement komt van Nikolaj Sorokin. Hij vraagt om schoolboeken Regiogeschiedenis te laten herdrukken.

Na de lunch spoeden de leraren zich naar de Filharmonie. Nationalistische jongerenverenigingen in vol ornaat verwelkomen de bezoekers. Het is een geflaneer van belang in de foyer. De rector van de Staatsuniversiteit is er, net als de belangrijkste componist van de regio. Veel vrouwen hebben feestjurken aan. Het is niet elke dag dat Kostroma zo’n grootse ceremonie beleeft.

Een meisje met een slotjesbeugel staat met twee vriendinnetjes van een culturele jongerenclub een gedicht voor te dragen tussen kleurige vlaggen. Het is geschreven door hun leidster en heeft geen metrum:

Spiritueel-moreel is onze oriëntatie. En terwijl wij deze ingewikkelde wereld ontdekken

Erkennen we dat voor alles het Zich, waar ons persoonlijke Ik zich bevindt

Onafscheidelijk is van mijn land. Immers wie zijn het, mijn vrienden, als wij het niet zijn?

Trompetgeschetter op band klinkt vanuit de grote zaal. Een voice-over opent met glorieuze stem de bijeenkomst:

ZINGEVING! MORAAL! PATRIOTTISME!

Bij het inzetten van het volkslied staat heel intellectueel Kostroma als één man op.