Nieuws meemaken, niet lezen en denken

Met Tegenlicht (VPRO) gaat het sinds de verhuizing naar de zondagavond opmerkelijk goed. De ambitie om mooie documentaires te maken is grotendeels verdwenen, ten gunste van die andere poot: degelijke achtergrondreportages over een veranderende wereld, de zogeheten transitie. Die keuze schept duidelijkheid en is minder hybride.

De laatste aflevering, Hoe echt is echt?, door Bregtje van der Haak, stelt fascinerende kwesties aan de orde, zij het van een iets andere aard dan de titel suggereert. Filosoof Koen van Mensvoort houdt een pleidooi voor een minder rigide onderscheid tussen echt en nep, zoals dat in Azië al heel lang het geval is. Maar die strijd is naar mijn idee twintig jaar geleden beslecht, in de hoogtijdagen van het postmodernisme. Dat alles een constructie is, en de waarheid niet bestaat, is zo’n open deur geworden, dat we nu juist weer de andere kant opslingeren. We willen authentiek eten, leven en televisiekijken, en zijn weer extra kritisch ten aanzien van mogelijk bedrog.

Desondanks zijn de nieuwe vergezichten die Van der Haak in Taiwan aantrof van groot belang. De belangrijkste is het bedrijf NextMedia van mediaondernemer Jimmy Lai. Die gelooft dat consumenten geen kranten meer willen lezen of überhaupt via de abstractie van taal kennis nemen van wat er in de wereld gebeurt. De nieuwsconsument van de toekomst wil zien, meemaken, beleven. Dus maakt NextMedia nieuwsanimaties, in totaal dertig minuten per dag. Als een buschauffeur in Seattle een spuwende passagier in elkaar heeft geslagen, dan worden vlekkerige beelden van een bewakingscamera direct omgezet in een heldere computeranimatie. Het spul verkoopt in de hele wereld als warme broodjes.

Barack en Michelle Obama, de maffe burgemeester van Toronto, dat is wat de mensen willen zien. Maar als er geen beelden bestaan, dan zijn in de gefabriceerde filmpjes natuurlijk veel details fantasie, of op z’n best extrapolaties. De VPRO nam de proef op de som en gaf NextMedia een opdracht: maak op basis van wat we uit het proces weten een nieuwsanimatie van het gevecht tussen Badr Hari en ondernemer Koen Everink in de skybox van Arena.

Het resultaat ziet er overtuigend uit, maar bestaat voor een groot deel uit interpretatie. Dat is vermoedelijk ook de reden dat deze Badr Hari-tape niet de televisie-uitzending haalde, maar wel de website van Tegenlicht, met vernietigend commentaar van mediaprofessor Mark Deuze. Want als het op tv is te zien, dan is het waar, en dat was zeker niet de bedoeling van de VPRO.

Zo is de essentie van deze blik in de toekomst dan ook niet dat de definitie van echt en onecht aan het verschuiven is, maar dat we steeds minder bereid zijn om te lezen en te denken. Nonny de la Peña, een journaliste die bij voorbeeld een animatie maakte waarin de kijker ervaart hoe het is om in Guantánamo Bay te zijn opgesloten, verklapte dat er belangstelling van het Witte Huis was voor haar immersion video's. Voor een meeting wil de president geen rapport hoeven lezen, maar kunnen ervaren wat er in de Krim gebeurt.

Als het waar is, vind ik die weigering te lezen een veel schokkender verandering dan het fictionaliseren van nieuwsberichten.