Dit is Mario, en hij begint bij de bodem

‘We blijven bij onze verwachting dat de belangrijkste rentetarieven van de Europese Centrale Bank langdurig op hun huidige niveau, of lager, blijven.’ Dit zinnetje stond donderdag in de verklaring die ECB-topman Mario Draghi voordroeg na de vergadering van het bestuur van de bank.

Hoe gewoon het ook is gaan lijken, het is uitzonderlijk. Vóór 2008 was het ondenkbaar dat een centrale bank jaren toezeggingen deed over het rentebeleid die lang, soms jaren, vooruit kijken. Nu is het algemeen. De Amerikaanse centrale bank begon in december 2008 met deze zogenoemde forward guidance. De Bank van Japan startte er in oktober 2010 mee, de ECB in juli vorig jaar en de Bank of England een maand later.

De reden ligt voor de hand: als je rente al op, of bijna, op nul staat dan moet je als centrale bank bijzondere maatregelen nemen om nóg stimulerender te worden. Het opkopen van obligaties is er één van. Het verlagen van rentes onder nul is een theoretische mogelijkheid. En het beloven dat de rentes heel lang laag zullen blijven – forward guidance dus.

Bij al het voorzichtige gejuich over het economisch herstel vergeten we makkelijk dat de opleving tot stand komt bij een bizar monetair beleid. W e zijn een patiënt die al weer rond mag lopen op de afdeling, maar wel met zijn infuus op wieltjes er achteraan.

Nooit in de geschiedenis was dat beleid zo soepel als nu. Het Nieuwe Paranormaal noemde Bank of America Merrill Lynch (BoA) het vorige week nog. En dat heeft risico’s. 2014 kan volgens de bank een jaar worden van speculatieve excessen. ‘Het is moeilijk te geloven dat de prijzen van sommige beleggingen in dit tijdperk niet parabolisch zullen doorschieten.’ Kandidaten? Volgens BoA biotech-aandelen, internet-aandelen, schuldpapier met variabele rente, vastgoed en aandelen die een hoge stabiele groei beloven. Dat komt overeen met de waarschuwing gisteren van de relatief onbekende, maar binnen de kringen van professionals vermaarde, hedgefondsmanager Seth Klarman. Die schreef aan zijn beleggers dat sommige aandelen, zoals Netflix of Tesla waarderingen hebben ‘die je neus doen bloeden’. Toegegeven, op de Amsterdamse aandelenmarkt (laat staan de Nederlandse vastgoedmarkt) kan dat allemaal vreemd overkomen, maar met name in de VS gaan de koersen snel omhoog – en daar zijn we straks niet immuun voor.

Vanmorgen kwam, om het punt nog eens goed te maken, ook de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) met een waarschuwing in zijn Quarterly Review. Centrale banken, zo stelt de BIS, nemen een grote risico’s met forward guidance. Het eerste risico betreft reputatieschade, als alle beloftes over het monetaire beleid moeten worden ingetrokken wanneer het allemaal te hard gaat. Zal de markt ze nogmaals geloven, of dit beleidsinstrument dan voorgoed kapot?

Het tweede risico is dat het herstel van de economie en vooral de financiële sector te veel gaat hangen op het soepele beleid zelf. Centrale banken, aldus de BIS, kunnen zich zodanig zorgen maken over de gevolgen van het normaliseren van hun beleid voor de financiële markten, dat zij er te lang mee wachten. En dat veroorzaakt dan, via nóg speculatievere prijzen op die markten, de financiële instabiliteit die zij juist trachtten te voorkomen. Sterker nog: de BIS waarschuwt dat beleggers dit weten, en ook dáár weer op speculeren. Want waarom, voordat de zaak klapt, de rit naar boven niet even meegemaakt? Moraal: de crisis brak uit omdat we de gevangenen bleken van de financiële sector. En bij het oplossen van de crisis zijn we dat nog steeds. Maarten Schinkel en Menno Tamminga schrijven in deze column over economische ontwikkelingen.