Geredde goudzoekers meteen ingerekend

Het hulpgeroep kwam van beneden, flarden van stemmen door een opening van minder dan een meter bij een meter. Zo ontdekte een Zuid-Afrikaanse politiepatrouille die afgelopen zondagochtend de ronde deed bij een verlaten mijnschacht van het Chinese Gold One ten oosten van Johannesburg bij toeval dat onder de grond ten minste dertig mijnwerkers vastzaten in een ventilatieschacht. Zamazama’s, heten ze in de volksmond. Kompels zonder officieel emplooi, gelukzoekers zonder papieren.

De toegang tot de ventilatieschacht bij de stad Benoni was geblokkeerd door een aantal zware rolstenen, daar neergelegd door rivaliserende mijnwerkers. Dat is althans wat de eerste elf mijnwerkers vertelden die boven kwamen nadat hulpverleners de obstakels hadden verwijderd. Gisteren kwam nog eens een groep van tien mijnwerkers naar boven. Een onbekend aantal weigert nog altijd naar boven te komen en is uit angst voor arrestatie dieper de goudmijn ingekropen. De 21 geredde mijnwerkers zullen worden aangeklaagd voor het illegaal delven van grondstoffen.

De collega’s die zich nog altijd verschuilen vrezen niet alleen de boete of de gevangenisstraf, maar ook het verlies van de buit. Veel van de illegale mijnwerkers bivakkeren langer dan twee weken onder de grond. Ze dalen af met keukengerei en voedsel voor weken. Ze komen pas boven als genoeg goud gevonden is. Een van de geredde mijnwerkers vertelde gisteren dat hij dertien kilometer moest lopen om van de ingang naar de plek te komen waar hij zijn goud delft.

Dit is slechts een deel van het bitterzoete reddingsverhaal. Het illegaal delven van grondstoffen is zo oud als de mijnen zelf in dit deel van Afrika. Maar de vooruitzichten zijn dat in de toekomst nog veel meer Zuid-Afrikaanse mijnwerkers de illegaliteit worden ingejaagd.

Na een staking van meer dan vier weken in platinamijnen in de omstreken van Rustenburg ten noorden van Johannesburg liet de nieuwe bestuursvoorzitter van Amplats, de platinadivisie van Anglo American, weten af te willen van de arbeidsintensieve manier van mijnbouw in Zuid-Afrika. „Onze gemechaniseerde, geautomatiseerde mijnen hebben de meeste kans op succes. De arbeidsintensieve mijnen (…) zullen uiteindelijk geen grote rol in onze toekomst spelen’’, zei president-directeur Mark Cutifani.

Amplats eist een schadevergoeding van 591 miljoen rand (40 miljoen euro) van de vakbond die de staking organiseerde, AMCU. Dit is dezelfde vakbond die achter de staking zat bij platinamijn Lonmin in Marikana, waar twee jaar geleden 44 mijnwerkers werden gedood toen de politie het vuur opende na een wekenlange staking. In de platinamijnen rond Rustenburg zijn al vijfduizend banen geschrapt. Twee mijnen zijn gesloten.

Veel illegale mijnwerkers zijn ontslagen mijnwerkers of seizoensarbeiders die jarenlange ervaring hebben opgedaan in legale mijnen. Onder de mijnwerkers die in de goudmijn bij Benoni naar boven kwamen, waren ook mijnwerkers uit omliggende landen als Mozambique en Zimbabwe.

In 2009 kwamen 82 illegale mijnwerkers om het leven toen brand uitbrak in een schacht van Harmony Gold. Volgens een studie van het ministerie voor delfstoffen verliest de goudsector ieder jaar meer dan 500 dollar aan opbrengsten door illegale mijnactiviteiten.