‘Spotify voor boeken’ kan de schrijvers bestelen

De afgelopen dagen was er het nodige te doen over plannen voor een zogeheten boeken-Spotify, een streamingdienst waarbij abonnees onbeperkt e-boeken zouden kunnen lezen. Mooi, maar let op de belangen van auteurs, schrijven Auke Hulst en Abdelkader Benali.

De meeste kunstenaars zijn waardeloze zakenmensen. Iedereen kent horrorverhalen uit de muziekbusiness over wurgcontracten die oplichters rijk maakten ten koste van songwriters.

Schrijvers zijn door de bank genomen net zo naïef. Met hun hoofd wonen ze in de wereld die ze in woorden willen vangen, zonder na te denken over the business end van het literair bedrijf. Ze tekenen het standaardcontract dat is uitonderhandeld door de uitgeversbond en de Vereniging van Letterkundigen, en dat is dat.

(Voor wie daarin geïnteresseerd is, een auteur krijgt in eerste instantie 10 procent van de netto winkelprijs, dat wil zeggen, na aftrek van BTW. Voor een boek van 19,95 euro ontvangt de schrijver 1,88 euro.)

De afgelopen dagen was er het nodige te doen over plannen voor een zogeheten boeken-Spotify, een streamingdienst waarbij abonnees onbeperkt e-boeken zouden kunnen lezen. Het is een initiatief van twee grote uitgeversgroepen: WPG, waaronder onder andere De Bezige Bij, Querido en De Arbeiderspers vallen, en LannooMeulenhoff. Samen zijn deze twee giganten goed voor ongeveer de helft van de e-boekenmarkt.

Projectleider Lisa van den Herik vertelde de Volkskrant dat het model al maanden in voorbereiding is en nog dit jaar in de lucht moet zijn. „Veel uitgeverijen hebben zich al aangemeld om deel te nemen”, aldus Van den Herik.

Het is verstandig dat uitgevers – in tegenstelling tot platenmaatschappijen – zelf proberen in te springen op veranderingen in consumentengedrag en de invloed van nieuwe media. Muziekgiganten als EMI en Sony hebben, arrogant, gewacht tot illegaal downloaden en externe partijen een bom legden onder hun (nogal ruim bemeten) verdienmodel. Uitgevers willen niet diezelfde fout maken.

Maar tegelijk dringt zich deze vraag op: wie let er op de belangen van de schrijvers?

Er is in de media, alleen door het woord boeken-Spotify al, een duidelijke parallel getrokken met de gelijknamige muziekstreamingdienst. Er is een klein verschil: Spotify werd opgezet door een externe partij. Maar het bedrijf heeft vervolgens wel contracten gesloten met de grote platenmaatschappijen.

Die contracten waren vooral gunstig voor Spotify en de majors zelf, maar absoluut niet voor artiesten. Er is al veel gezegd en geschreven over de treurige vergoeding die makers via Spotify krijgen voor hun muziek, zelfs al is er lichte verbetering opgetreden nu de dekkingsgraad groter wordt. Verschillende acts, groot en klein, hebben hun materiaal van Spotify teruggetrokken, niet alleen uit protest tegen de vergoeding, maar ook omdat ze merkten dat streaming een negatief effect had op zowel de fysieke als digitale verkoop.

Gaat schrijvers hetzelfde overkomen? Gaan uitgevers goede sier maken met het werk en de naam van hun auteurs, terwijl diezelfde auteurs te maken krijgen met nog lagere vergoedingen voor boeken waar ze jaren werk in hebben gestoken? Het is niet gezegd, maar de kans is natuurlijk groot dat schrijvers bestolen worden, zolang ze niet zelf aan tafel zitten om mee te praten.

Nu is dit laatste in principe de taak van de Vereniging van Letterkundigen. Desgevraagd verklaart de VvL overvallen te zijn door de berichten over een boeken-Spotify. „Wat ik erover weet, komt uit het Journaal en NRC”, aldus een medewerker.

VvL-voorzitter Jan Baeke bevestigt desgevraagd dat de VvL niet aan tafel zit, en (nog) niet is uitgenodigd. „We zien elkaar vaak, en dan wordt er wel eens wat gespeculeerd over de toekomst van de branche. Maar dat ze er al zo concreet mee bezig zijn, verrast me. Ik had het chic gevonden als ze ons dat meteen hadden gezegd, zodat we in het hele proces het verdienmodel voor auteurs hadden kunnen bewaken.”

Het ligt voor de hand dat dat gesprek uiteindelijk wel zou hebben plaatsgevonden – op een moment dat het model al grotendeels is uitgekristalliseerd en de speelruimte gering is geworden.

Het argument dat vaak gebruikt is om goed te praten dat muzikanten steeds minder aan hun opnames verdienden, is dat ze het moeten hebben van optredens. Schrijvers hebben veel minder mogelijkheden op andere manieren hun werk te gelde te maken. Er is wel een levendig circuit van literaire avonden, maar dat circuit vormt slechts voor een select gezelschap grotere namen werkelijk een inkomstenbron.

Dan resteren drie scenario’s. In het eerste verdwijnen kleinere auteurs volledig en blijft alleen de bestsellersmarkt – cultureel schraal – over. In het tweede wordt de rol van het Letterenfonds nóg belangrijker, terwijl daar juist minder geld dan voorheen beschikbaar is en schrijvers niet voor subsidiegevers maar voor lezers willen schrijven. In het derde scenario tenslotte, komen we, net als in de muziek, in toenemende mate in the age of the amateur, waarin het publiek collectief gebruik maakt van het enthousiasme van zij die het scheppen niet kunnen laten.

Er gaan dingen veranderen in de boekenwereld, dat is onvermijdelijk. Sterker: het móet. Maar als schrijvers, het creatieve hart van de branche, willen voorkomen dat ze het kind van de rekening worden, moeten ze nu goed op hun zaak letten.

Auke Hulst is schrijver, muzikant en medewerker van NRC Boeken. Zijn laatste roman is Kinderen van het Ruige Land. Abdelkader Benali is schrijver. Zijn laatste roman is Bad Boy.