Colorado, het voorland van Amerika

Ze had staan juichen op straat. „Het voelde als een bevrijding”, zegt Hailey Andrews (28). „Het was heerlijk.” Haar ouders moesten tussen het feestvieren door de drommen nieuwsgierigen in bedwang houden. Op 1 januari, de eerste dag dat de verkoop van marihuana volledig werd vrijgegeven in Colorado, stonden er meer dan vijfhonderd mensen op de stoep. Vader Donald Andrews, grijs haar, hangsnor, stond op straat identificatiebewijzen te controleren en high fives uit te delen. Hij schreeuwde het uit: „De Berlijnse Muur is gevallen! We hebben een zwarte president! Wiet is legaal!”

LoDo Wellness, een winkel die verstopt zit tussen een café en een nagelstudio in het centrum van Denver, is een familiebedrijf. Donald en Linda Andrews beheren het gebouw en telen de wiet. Dochter Hailey heeft de dagelijkse leiding over de zestien personeelsleden. Het gebouw is van buiten vrijwel onzichtbaar, alleen een groen kruis verraadt dat er softdrugs verkocht worden. Maar binnen staan, zoals iedere dag, lange rijen voor de kassa’s. Hailey, sleutelbos om de nek, ordners in de hand, ernstige blik, loopt langs de vitrinekasten om de voorraden te controleren. Death Star: 22 dollar per gram. Chem Dawg: 20 dollar. Dragon: 22 dollar. „Elke dag hebben we honderden bezoekers, vaak van buiten Colorado”, zegt ze. „Vandaag nog hadden we mensen uit Australië, Spanje, Mexico. We adverteren niet, maar iedereen weet ons te vinden.”

Het populairst zijn de eetbare softdrugs, die kleurig liggen uitgestald bij de kassa. Hier kun je high worden van kauwgom, chocoladekoekjes, vruchtensapjes of tumtummetjes. Andrews: „Veel mensen zijn het roken van wiet nog niet gewend. We beginnen nog maar net. Dit zien mensen als een makkelijke manier om te beginnen.”

In 2009 begon de familie Andrews met de verkoop van softdrugs voor medische doeleinden. De staat Colorado stond het, zoals meer Amerikaanse staten, de afgelopen jaren toe om wiet te gebruiken op doktersrecept. In november 2012 besloot de bevolking met een meerderheid van 59 procent de verkoop van zogeheten ‘recreatieve softdrugs’ volledig vrij te geven. Iedereen boven de 21 jaar mag een (beperkte) hoeveelheid wiet kopen en gebruiken. In de staat Washington werd dit ook besloten. Op 1 januari van dit jaar ging de verkoop van start. Het is een besluit met landelijke consequenties. In 48 staten is wiet verboden, en de bestrijding is nog altijd onderdeel van de War on Drugs van de Amerikaanse regering. President Barack Obama kondigde aan de wet te respecteren, en geen federale anti-drugsagenten de staat in te sturen.

Inmiddels zijn er meer dan veertig winkels geopend, in Denver alleen al. In de winkel van Hailey Andrews kunnen patiënten aan een aparte balie nog altijd medische marihuana halen. „Bij ons is de verkoop enorm toegenomen”, zegt ze. „Zo’n veertig mensen komen dagelijks binnen met een doktersrecept. Twee- tot driehonderd mensen kopen softdrugs voor hun plezier.” De inkomsten sinds 1 januari zijn meer dan 100.000 dollar. In de hele staat is volgens een ruwe schatting van de staat voor enkele tientallen miljoenen dollars aan softdrugs verkocht, aan tienduizenden klanten.

Matt Mayor (29) is een van hen. De werkloze loodgieter komt er bijna wekelijks. Hij heeft chronische pijn aan zijn rug, en de marihuana helpt hem ontspannen. Hij heeft zijn moeder meegenomen. Onzeker kijkt Jannell Mayor, een middelbare huisvrouw met roodgeverfd haar, de winkel rond. „Thuis kwam hij er niet in als hij stoned was”, zegt ze. „We zijn een keurige, traditionele familie.”

Matt: „Totdat ik je eens heb laten proeven.”

Jannell: „Die snoepjes, ja heerlijk. Maar ik ging wel meteen knock-out.”

Matt, begripvol: „Het baksteeneffect.”

Jannell: „Nu ga ik het een tweede keer proberen.”

Matt: „Wie had dat gedacht, mom.”

Wanneer het precies gebeurde, weet niemand. Maar opeens was het zo. Colorado was decennialang een solide Republikeinse machtsbasis, zoals veel staten in het midden en westen van de Verenigde Staten. Een oerconservatief bastion van evangelisch rechts. Colorado Springs, ten zuiden van Denver, werd in de jaren zeventig de nationale hoofdstad van de evangelische beweging. Vanuit de megakerken in deze stad preekten televisiedominees tegen moreel verval. Focus on the Family, de belangrijkste evangelische organisatie die tegen abortus strijdt, begon hier met het uitzenden van haar radioprogramma’s.

Colorado was ook de staat waar oliebaronnen de economische koers bepaalden. „Drill, baby, drill, dat was altijd het motto hier”, zegt politicoloog John Straayer, een politicoloog die verbonden is aan de Universiteit van Colorado, met een glimlach. „Er ligt veel olie en gas, en de industrie kreeg ruim baan. Wie wilde er nou geen ja-knikker in de tuin?” Het waren de jaren dat Democratische presidentskandidaten niet eens campagne kwamen voeren in Colorado, de staat was toch niet te winnen. Toen in 2009 de Tea Party werd opgericht, zei een op de drie inwoners van Colorado zich thuis te voelen bij deze populistische beweging ter rechterzijde van de Republikeinen. Zo’n hoog percentage werd in geen enkele andere staat gehaald.

Progressieve modelstaat

Nergens in Amerika is de stemming zo snel, en zo radicaal omgeslagen. Straayer: „De Tea Party is uit de gratie, en de Democraten hebben alle macht. Plotseling is Colorado een progressieve modelstaat, die zelfs aan de oost- en westkust van de Verenigde Staten geen gelijke kent.” Straayer is co-auteur van het boek State of Change, over de progressieve revolutie in zijn thuisstaat.

De veranderde stemming is vooral ook te merken in het vuurwapendebat. Dit is het meest emotionele debat in dit deel van de Verenigde Staten, waar vuurwapens symbool staan voor de vrije pioniersgeest die het wilde Westen domineerde. Tot vorig jaar was vuurwapenbezit nauwelijks nog aan beperkingen gebonden. Het verhandelen, of openlijk dragen van pistolen of automatische wapens was toegestaan. Gouverneur John Hickenlooper wilde dat veranderen, en zag zijn kans schoon nadat de 24-jarige James Holmes op 20 juli 2012 in een bioscoop in Aurora twaalf bezoekers van de première van The Dark Knight Rises had doodgeschoten. Holmes gebruikte twee automatische geweren en een pistool.

De woede en het verdriet hierover maakten de weg vrij voor vergaande wapenwetten. Sinds juli vorig jaar zijn magazijnen met meer dan vijftien kogels verboden. Wie een vuurwapen koopt, moet aantonen geen strafblad te hebben. Hickenlooper slaagde waar Obama op landelijk niveau faalde: ook Obama kwam met plannen, na het drama op een basisschool in Newtown, in 2012. Maar na een succesvolle lobby van de National Rifle Association (NRA) in Washington brokkelde de steun af. De NRA dreigde de herverkiezing van Afgevaardigden te saboteren, waarna ook veel Democraten Obama in de steek lieten. Na ruim een jaar is er nog vrijwel niets gebeurd.

Om de omslag in Colorado te begrijpen, wijst Straayer op de kaart. Colorado is een vierkant, met in het midden één grote stad: Denver. De oostelijke helft is plat, agrarisch gebied, ten westen van Denver beginnen de Rocky Mountains. „Denver is altijd een progressieve stad geweest, terwijl het platteland zeer religieus en conservatief is. De laatste jaren is het platteland leeggelopen, en is de bevolking van Denver juist toegenomen. Er zijn tienduizenden Mexicaanse migranten bijgekomen, en veel jonge studenten.”

In Colorado, zegt Straayer, gebeurt wat in veel andere Republikeinse bolwerken gebeurt: ze verstedelijken in snel tempo. De blanke plattelandsbevolking, Republikeinse kiezers, wordt een minderheid. „Het gebeurt in North Carolina, New Mexico, Virginia, Texas, Nevada. Als ik Republikein was, zou ik me zorgen maken. Het land verandert, en dat is niet in hun voordeel.”

Hij waarschuwt Colorado

De weg van Denver naar het dorp Greeley, aan de noordgrens van Colorado, leidt over een snelweg die een ijsbaan is geworden. Auto’s rijden stapvoets door de sneeuwstormen die het gebied deze winter teisteren. Hier en daar is een auto de bocht uitgevlogen. De maïsvelden en graslanden zijn bedekt met sneeuw, de boerderijen zien er verlaten uit. De christelijke regionale radiozender KRKS FM, die een preek uitzendt van ene Pastor Mike, biedt ook al weinig troost. Hij waarschuwt Colorado, zegt hij, „omdat de staat is gezwicht voor aardse verleidingen. Net als het oude Egypte, dat ook nooit meer een supermacht werd, zal Amerika bezwijken. God straft ijdele mensen, en ijdele staten. Kijk maar om u heen! Het gaat hard bergafwaarts.”

Dit is Weld County, een gebied meer dan twee keer zo groot als Noord-Brabant. Het aantal inwoners is ongeveer evenveel als de stad Eindhoven. In de weilanden staan borden met de tekst ‘51st State’. Een half jaar geleden probeerden woedende inwoners van Weld County en zeven andere districten zich af te scheiden van Colorado. Het bestuur van de districten besloot niet door te zetten, maar beloofde „te vechten tegen de arrogantie van de steden”.

Frambooskleurig pistool

Aan de rand van Greeley leidt sheriff John Cooke zijn bezoek rond door zijn politiebureau en gevangenis. In zijn kantoor hangt de officieuze vlag van de Tea Party: een slang met een gele achtergrond, en de tekst ‘Stap niet op mij’. John Cooke, een boomlange, magere man, is goedgehumeurd. Hij heeft net een Valentijnscadeau voor zijn vrouw gekocht. Een roze pistool. Nee, corrigeert hij zichzelf, „frambooskleurig”. „Elegant, klein, ze kan het zo in de handtas doen”, zegt hij met een brede lach. „Haar beste vriendin had er ook een, dus zij wilde ook.” Hij gooit zijn handen de lucht in. Wat doe je er aan?

Voor haar verjaardag had hij haar al een revolver gegeven. „Vuurwapens zijn een deel van onze cultuur. Tot voor kort zag je kinderen in hun pick-up truck naar school rijden, met hun automatische geweer in de achterbak. Na school lekker coyotes schieten. Dat mag allemaal niet meer.” Fel: „We are under attack.”

De gouverneur van Colorado, zijn baas, is volgens John Cooke een vooruitgeschoven post van Barack Obama. „Een pion van die socialist in het Witte Huis. Hij doet alles wat Obama landelijk niet lukt. We staan drugs toe en verbieden vuurwapens. Het is de omgekeerde wereld. Dit is geen plek voor drugs. Talloze verkeersongelukken in mijn district worden veroorzaakt door bestuurders die stoned zijn.” In de gevangenis van Weld County, zegt Cooke, hebben bijna alle circa 800 gedetineerden een drugsverleden. „Een op de vier gevangenen is vrouw. Zo’n hoog percentage, dat weet iedere sheriff, komt doordat vrouwen zich vaker laten lenen voor drugstransporten. Dat zal alleen maar meer worden, omdat er in de aangrenzende staten nog altijd een verbod is.”

John Cooke nam onlangs een radicaal besluit. Hij weigert de progressieve wetten van Colorado uit te voeren. Softdrugs blijven verboden in Weld County. De strenge vuurwapenwetten zal hij niet naleven. „Ik heb tegen mijn agenten gezegd: als je mensen met een vuurwapen tegenkomt, controleer je hun vergunning niet. Het maakt mij niet uit hoe groot de magazijnen zijn, of wat iemands achtergrond is.” De wet van Colorado telt hier niet, zegt Cooke. „Ik ben twaalf jaar sheriff. Ik ben al drie keer op rij gekozen door de mensen van Weld County. Ik voer hún wil uit. Dat is democratie.”

John Cooke veroorzaakte een storm van opwinding in Colorado. Conservatieve talkshowpresentatoren namen het voor hem op. Gouverneur Hickenlooper was woedend, en zei dat Cooke het voor criminelen opnam, in plaats van voor de burgers van zijn district. Cooke benaderde de sheriffs van de 63 andere districten in de staat. Hij grabbelt in een la, en haalt een kaart van Colorado tevoorschijn. De districten van de 53 sheriffs die het met hem eens zijn, heeft hij geel gekleurd. Ook zij weigeren de wet uit te voeren. Trots verschenen ze, poserend op de trappen van het Capitool in Denver, op de cover van het tijdschrift van de NRA. Handen aan de gordel, vastberaden blik. Cooke staat in het midden. ‘De orde herstellen’, is de kop. Tien districten, waaronder Denver, voeren de wetten wel uit. Cooke gaat ze met zijn wijsvinger langs. „Een Democratische sheriff, een Democraat, nog een, en hier een dwaze libertair die ik nooit kan volgen.”

Opstandigheid van sheriffs komt voor in meer staten waar progressieve wapenwetten zijn aangenomen. In New York, waar de Democratische gouverneur de verkoop van machinegeweren verbood, weigeren enkele sheriffs de wet uit te voeren. In Florida liet een sheriff een man vrij die een verborgen vuurwapen droeg, en vlak daarvoor was gearresteerd door een agent. De sheriff werd geschorst door de gouverneur, maar vocht zijn schorsing met succes aan.

Plof! John Cooke gooit twee stapels post op tafel. Eén stapel is een centimeter of vijf dik. „Dit”, zegt hij, „zijn de bedreigingen en boze reacties die ik kreeg.” Hij leest wat voor: ‘Moge je sterven door je eigen revolver.’ „En dit”, hij trommelt met zijn vingers triomfantelijk op een stapel van twintig centimeter, „zijn de lovende reacties”. Het zijn kaarten met hartjes, bedankbriefjes, e-mails. „Bedankt dat u voor onze rechten opkomt”, leest hij voor.

Twee bezwaren heeft Cooke tegen de nieuwe wapenwetten. „Ten eerste: ze werken niet. Criminelen kopen geen vuurwapen in een winkel. Die stelen ze, of kopen ze op de zwarte markt. Ik heb een enquête gehouden onder mijn gevangenen. Maar 4 procent had zijn vuurwapen op legale manier gekregen.” Ten tweede, somt Cooke op, het is ongrondwettig. „Het Tweede Amendement [dat het recht op vuurwapenbezit regelt, red.], is bedacht zodat burgers zich kunnen wapenen tegen de tirannie van de overheid. Hey, ik zeg niet meteen dat Obama zijn leger op ons zal afsturen, maar je kunt maar beter voorbereid zijn.”

Zo drijven ze uit elkaar, de opstandige plattelandsgebieden en de steeds progressievere steden. Politicoloog John Straayer zegt dat John Cooke en zijn district de strijd op de lange duur zullen verliezen. „De boerendorpen lopen leeg, en zijn district verliest aan invloed. Hij en zijn collega’s gaan zich nog harder verzetten, waardoor ze zich verder isoleren van de meeste kiezers. De tweespalt die Washington al jaren in de greep houdt, vindt hier plaats in extreme vorm.”

Colorado is daarom een les voor de Republikeinen, zegt Straayer. Dit jaar zijn er verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden en een deel van de Senaat in Washington. De Tea Party is een machtige factor in de Republikeinse partij: tientallen Afgevaardigden zijn gekozen dankzij de steun van de Tea Party. Straayer: „In Colorado zie je dat de Tea Party de Republikeinen blijft gijzelen, maar dat de kiezer wegholt. Mensen hebben geen zin om hun radicale boodschap als vijfde Evangelie te moeten slikken. Of het nu gaat over immigratie, drugs of vuurwapens. Zo zijn de kiezers in de armen van de Democraten gedreven. Niet omdat ze overtuigd waren door hun verhaal, maar omdat de Republikeinen zich vervreemdden van het midden.”

Het gevolg is wel dat de Democraten alle macht hebben gekregen. En dat, zegt Straayer, is het begin van een landelijke trend. Neem Texas, het grootste Republikeinse bolwerk: dat verandert op precies dezelfde wijze als in Colorado. Migranten en hoog opgeleide jongeren zorgen voor groei van de steden, de plattelandsgemeenten vergrijzen en lopen leeg. Eén op de vijf inwoners van Colorado is latino, in 2020 zal dat het landelijke gemiddelde zijn. „Als de Republikeinen hier geen antwoord op hebben, worden veel rode staten blauw. Mijn studenten zijn echt geen overtuigde Democraten. Ze hebben niks met de dogma’s van links, ze zijn geen lid van een vakbond. Ze hebben studieschulden, dus zijn ze kritisch over een grote overheid die veel geld uitgeeft. De sfeer is: leven en laten leven. Colorado is het voorland van Amerika.”

Sheriff John Cooke zegt dat de strijd om Colorado nog maar net begonnen is. Met succes wisten medestanders in september vorig jaar twee Democratische volksvertegenwoordigers weg te krijgen die steun hadden gegeven aan de strenge wapenwetten. Dankzij de NRA en de lobbyorganisatie Americans for Prosperity van de steenrijke, conservatieve broers Koch, werden genoeg handtekeningen verzameld voor een zogeheten recall-verkiezing. Deze organisaties pompten veel geld in een anti-campagne, waarna de twee Congresleden hun zetel verloren. Nu heeft Cooke zelf politieke ambities. Hij wil volgend jaar in de Senaat van Colorado gekozen worden. „Daar wil ik het verzet tegen de Democratische dominantie voortzetten. Ik herken mijn staat niet meer. Ik wil het Colorado van vroeger terug.”

Genoeg gepraat, zegt hij. Tijd om iets te doen. Hij staat op en loopt naar de deur. „Ik heb zin om even vogels te schieten in een weiland. Wil je mee?”