Gemeenten willen drugsbeleid op de schop - drie vragen over de wiettop

Een groep burgemeesters pleit sinds enige weken voor het reguleren van de hennepteelt in Nederland. Minister Opstelten voelt daar niks voor. Vandaag komen de burgemeesters en wethouders bij elkaar voor een ‘wiettop’ om een plan van aanpak te bespreken. Wat willen ze eigenlijk, en waarom?

1. Een wiettop dus. Wat is dat dan?

In Utrecht komen tientallen burgemeesters en wethouders vandaag bij elkaar voor de wiettop, officieel de Bestuurlijke Bijeenkomst Regulering Cannabisteelt. In 2008 werd er ook al zo’n top gehouden. De aanwezige gemeenten zijn voor de versoepeling van het drugsbeleid en gaan met elkaar bespreken hoe ze minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten zover kunnen krijgen om dat te doen.

Paul Depla (burgemeester Heerlen), Victor Eberhardt (wethouder Utrecht) en Rob van Gijzel (burgemeester Eindhoven) hebben een ‘wietmanifest’ opgesteld dat aan de minister zal worden aangeboden, en laten dat vandaag ondertekenen door de deelnemende burgemeesters en wethouders.

Áls die burgemeesters dat willen tenminste. Want er zijn 32 uitgenodigde gemeenten, maar het is niet duidelijk hoeveel er bij de top aanwezig zijn. Den Bosch, Den Haag en Almere gaan niet. De Amsterdamse burgemeester ook niet, maar die wil het manifest wél tekenen als er “een aantal nuanceringen” wordt opgenomen. Nijmegen tekent ook, maar onder druk van de gemeenteraad. Rotterdam, Maastricht en Tilburg tekenen, en Heerlen, Utrecht en Eindhoven tekenen als opstellers van het manifest ook. Zeker negen andere burgemeesters overwegen het manifest ook te ondertekenen.

Door hoeveel gemeenten het manifest vandaag wordt ondertekend, blijft dus nog even spannend. Zoals onze correspondent Utrecht Enzo van Steenbergen vandaag in nrc.next schrijft: “De gemeenten zijn nog niet bepaald eensgezind.”

Van Steenbergen is bij de top aanwezig en twittert mee:
Tweets by @Evansteenbergen

2. Wat willen de burgemeesters dan eigenlijk precies, en waarom?

Wat alle burgemeester willen, verschilt. Maar dat bij steeds meer gemeenten het gevoel leeft dat het drugsbeleid zoals het nu is niet werkt, is wel duidelijk. In Nederland geldt namelijk een gedoogbeleid voor softdrugs, maar het telen van wietplanten en hennepplanten is wel verboden. Er zit dus een gat tussen de gereguleerde verkoop van cannabis en de verboden bevoorrading van coffeeshops: de zogenaamde achterdeur.

Of, zoals Jules en Vincent het in Pulp Fiction uitleggen, “it’s legal, but it ain’t a hundred percent legal”:

De argumenten van Opstelten om aan die achterdeur niets te veranderen en experimenten met teling te weigeren, stuiten op steeds meer kritiek.

Nederland telt volgens de burgemeesters ongeveer 30.000 illegale kwekerijen. Het manifest van Depla, Eberhardt en Van Gijzel, begin deze week al openbaar gemaakt, probeert daar een oplossing voor te vinden. Ze roepen op tot de landelijke invoering van gecertificeerde en gereguleerde wietteelt om de criminele gevolgen van het huidige beleid tegen te gaan. Ze schrijven onder meer:

Het huidige beleid waarin de verkoop van cannabis vanuit coffeeshops is toegestaan en de teelt van deze drugs illegaal is, mag misschien wel werken in de papieren werkelijkheid van Den Haag, maar is voor ons als bestuurders van de Nederlandse steden steeds meer onacceptabel en heeft diep ingrijpende consequenties voor de volksgezondheid en de leefbaarheid en de veiligheid in onze steden. Het cannabisbeleid is dan ook dringend aan vernieuwing toe.

Repressie helpt niet, aldus de burgemeesters, die drie problemen signaleren:

1. de gezondheid van cannabisgebruikers wordt niet beschermd: de samenstelling en kwaliteit van de cannabis is onbekend door het ontbreken van toezicht op het productieproces. De wijze van telen bepaalt uiteindelijk de schadelijkheid voor de gebruiker, bijvoorbeeld onaanvaardbaar hoge THC-percentages of de aanwezigheid van chemische bestrijdingsmiddelen
2. de veiligheid in de wijken staat onder druk: op duizenden zolderkamertjes wordt illegaal hennep geteeld. Dit leidt in heel Nederland tot brandgevaarlijke situaties. Maar ook het bevoorraden van de coffeeshop is voor toevallige passanten en het personeel van de coffeeshops gevaarlijk. Bedreigingen en afpersing komen geregeld voor, ook midden op straat
3. de (georganiseerde) criminaliteit gerelateerd aan softdrugs is door het huidige beleid nauwelijks effectief aan te pakken: er is een omvangrijk crimineel schaduwcircuit ontstaan. Liquidaties, omkopingen en vermenging van de boven- en onderwereld zijn het gevolg. Maar liefst 77 procent van de opsporingscapaciteit is gerelateerd aan hard- en softdrugs, uiteenlopend van veel kleine zaken tot enkele grote zaken. Het is dweilen met de kraan open.

Een oplossing (de enige oplossing) is volgens hen toezicht op het productieproces door landelijk, of zo nodig eerst alleen lokaal, de wietteelt te reguleren. Initiatieven in de Verenigde Staten en Uruguay bewijzen volgens de burgemeesters dat dit helpt.

De gemeenten die het met regulering eens zijn, zien dat echter niet allemaal op dezelfde manier voor zich, aldus Van Steenbergen:

De gemeenten willen verschillende soorten experimenten. Utrecht wil speciale wietclubs eigen hennep laten telen; Leeuwarden wil dat laten doen door coffeeshops.

Het doel van die gemeenten is wel hetzelfde: het bestrijden van drugsoverlast. Coffeeshops pleiten overigens voor hetzelfde.

Depla legde het probleem maandag al uit in KRO Brandpunt:

3. En waarom is Opstelten daar tegen?

Het is niet de eerste keer dat wordt voorgesteld te reguleren. In 2000 stelde Tilburg een plan op voor legale wietteelt. De Tweede Kamer wilde gereguleerde levering van wiet aan coffeeshops in dat jaar zelfs toestaan. In 2005 pleitte een Kamermeerderheid voor een experiment met legale wietteelt, maar de VVD trok op het laatste moment de steun in. Op de wiettop in 2008 werden meer dan dertig burgemeesters het er al over eens dat Nederland klaar was voor regulering van productie en handel in cannabis. Van Gijzel stelde voor een experiment te starten met gereguleerde wietteelt. Genoeg voorstellen dus, maar ze kwamen er nooit door.

Het verzet wordt echter steeds groter. Vorig jaar liet Opstelten gemeenten individueel hun plannen voor zulke gereguleerde teelt insturen. 26 gemeenten deden dat. Geen van de plannen kon op Opsteltens goedkeuring rekenen.

Hij stelt dat internationale verdragen regulering niet zouden toestaan. Maar dat argument wordt zwakker, schrijft Van Steenberg:

Recente ontwikkelingen in het buitenland zorgen voor kritiek op deze argumentatie. Uruguay legaliseerde onlangs de teelt, de verkoop en het gebruik van softdrugs. In de Verenigde Staten hebben de staten Colorado en Washington soortgelijke maatregelen doorgevoerd, en in Europa versoepelden Portugal en Tsjechië het beleid.

Een ander belangrijk argument: reguleren is volgens Opstelten nutteloos omdat een groot deel (80 procent) van de illegaal geproduceerde cannabis wordt geëxporteerd door criminele groepen. Regulering voor binnenlands gebruik zou dat probleem niet oplossen. Opstelten stelt dat “noch de illegale plantages, noch de achterliggende (georganiseerde) criminaliteit met het reguleren van de teelt voor coffeeshops zullen verdwijnen”. Veel gemeenten zijn het met dit standpunt eens. Die 80 procent is echter niet heel betrouwbaar, zegt onze correspondent:

De genoemde tachtig procent komt volgens de minister uit het rapport ‘Georganiseerde hennepteelt; criminaliteitsbeeldanalyse 2012’ van het toenmalige Korps Landelijke Politiediensten (KLPD). Opvallend is dat de politie in het rapport zelf al schrijft dat het cijfer niet erg betrouwbaar is. “Een educated guess” noemen de schrijvers het.

Opstelten heeft de initiatieven tot regulering altijd verboden en heeft nu weer gezegd dat de wiettop zijn beleid niet zal veranderen. Toch zal hij nu met een reactie op het manifest moeten komen. Is er verandering op komst?

Coffeeshophouders en belangenverenigingen denken dat 2014 een cruciaal jaar wordt. Utrecht wil het wietexperiment ondanks Haagse tegenwerking beginnen. D66 werkt aan een initiatiefwet voor gereguleerde wietteelt en de gemeenten zetten hun verzet door.

Enzo van Steenbergen beantwoordt vandaag in nrc.next negen vragen over de wiettop. Lees het stuk hier. Voor abonnees gratis te lezen, niet-abonnees kunnen het via dezelfde link voor tien cent kopen.