Zelf krijg ik er een ongemakkelijk gevoel bij, maar het schijnt al heel gewoon te zijn: klanten van elektronicazaken als Dixons, Mycom en iCentre onderscheppen het wifi-signaal van hun klanten, zodat zij kunnen zien wanneer zij een filiaal bezoeken en wat zij daar doen. Ook wordt er op deze manier gekeken hoe druk het op straat is en welk deel van het publiek zich laat verleiden tot een bezoekje. Met schenden van privacy heeft het niets te maken, stelde een woordvoerder van het concern waartoe Dixons en Mycom behoren: „We slaan niets op, we vangen alleen tijdelijke radiosignalen op.” In het buitenland wordt deze techniek al veelvuldig gebruikt, zuiver voor commerciële doeleinden. Hier wordt nog wat gemiept over privacy. Maar daar gaat het het bedrijf helemaal niet om. De woordvoerder: „Als er grote omzetverschillen zijn in filialen die verder ongeveer gelijk zijn, kunnen we onderzoeken wat daarvan de oorzaak is.”
Uit naam van de publieke zaak, wordt steeds dieper ingegrepen in wat ooit van jou alleen was
Little Brother.
Na de spectaculaire onthullingen van Edward Snowden over overheden die hun burgers als potentiële verdachten in de gaten houden, ging het steeds over het schenden van de privé-sfeer. De woordvoerder van Dixons onthult iets anders: het besef van het bestaan van een privé-sfeer lijkt nagenoeg verdwenen. Wat privé is, is tenslotte ook publiek – de eenzame alcoholist die zich dood drinkt, drukt immers op onze voorzieningen, de toerist die vreemde stempels in zijn paspoort heeft staan, zou een gevaar voor onze veiligheid kunnen zijn, de stiekeme hoerenloper is onderdeel van een hardnekkig sociaal probleem. Uit naam van de publieke zaak – gezondheid, veiligheid, leefbaarheid - wordt steeds dieper ingegrepen in wat ooit van jou alleen was. Ook de commercie heeft de beste bedoelingen – men wil de zaken van Dixons en soortgenoten alleen maar nóg klantvriendelijker maken, de behoeften van de consument nóg gerichter tegemoet komen. Dat ik als klant niet zou willen dat men kan zien wanneer ik een Dixons binnenwandel - waarom zou ik dat niet willen? Wat heb ik te verbergen?
Intussen is de burger allang van subject tot object geworden – iemand die dag en nacht van alle kanten bekeken, gevolgd, genudged en gemanipuleerd kan worden. De droom van de digitale vrijheid, ooit uitgedragen door gelovigen als Negroponte, is vervlogen. Als de burger niet uit zichzelf tot sociaal wenselijk gedrag komt, moet hij subtiel tot sociaal wenselijk gedrag gebracht worden; als hij geen gevaar voor de veiligheid is, dan kan hij er geen bezwaar tegen hebben dat de overheid zijn gangen nagaat? En sociale netwerken – niet naïef zijn – zijn in de eerste plaats commerciële netwerken, dus juist waar de burger het meest sociaal is, is hij commercieel het best te manipuleren – een druk op de knop en je kent zijn voorkeuren, zijn hobby’s, zijn verslavingen. Onder de huid van de klant, dichterbij kun je niet komen. Waarom daarop niet ingespeeld, als het gewoon aan zijn behoeften beantwoordt?
In zijn toespraak over het NSA-schandaal stelde president Obama onder meer dat de technologie zich nu zo snel ontwikkelt, dat de bijbehorende wetgeving er altijd hopeloos achteraan hobbelt. Dat is het zwakste excuus dat ik in jaren heb gehoord; de deceptie van het NSA-schandaal heeft de inzet van Obama’s presidentschap volslagen ongeloofwaardig gemaakt. Je kunt geen nieuw vertrouwen in de overheid verwachten wanneer de overheid in een permanente staat van wantrouwen ten opzichte van haar eigen burgers verkeert.
Toen Edward Snowden vorige jaar met zijn onthullingen kwam, schoten de commentaren extreem verschillende kanten op: hij was een held, omdat hij liet zien hoe de staat zich tegen zijn eigen burgers keert, hij was een verrader omdat hij weigerde te erkennen dat geheime diensten nu eenmaal geheime dingen doen. Zijn onthullingen werden vaak op één hoop gegooid met die van Julian Assange – een misverstand, lijkt me. Assange is een transparantie-Messias, die vindt dat alles in de wereld openbaar en doorzichtig moet zijn, wat onmogelijk en dus gevaarlijk is. Snowden komt juist op voor het recht op privacy. Tijdens zijn „kersttoespraak” zei hij: „Een kind dat vandaag wordt geboren zal opgroeien met geen enkel idee van privacy. Het zal nooit weten wat het betekent een moment voor jezelf te hebben, een niet-opgenomen, niet-geanalyseerde gedachte.”
Overdreven? Pathetisch? Vergeleken bij de omvang van het NSA-schandaal ziet het monitoren van de Dixons-klanten er onschuldig uit. De mentaliteit die erachter schuil gaat is hetzelfde. Vele kleine broers maken een grote.