Vernietigend oordeel rechter over NSA

Vijftien Amerikaanse rechters hebben de afgelopen jaren bij verschillende gelegenheden bepaald dat de inlichtingendienst NSA het recht heeft gegevens over de telefoongesprekken van alle Amerikanen te verzamelen en op te slaan. Nu is voor het eerst een rechter tot een tegengesteld oordeel gekomen, namelijk dat de NSA hiermee zo’n inbreuk op de privacy pleegt, dat de dienst vrijwel zeker in strijd met de Grondwet handelt. Dat is een keerpunt.

De regering-Obama relativeert de uitspraak van die ene rechter, door erop te wijzen dat die vijftien andere rechters de NSA ruim baan hebben gegeven. Blijkbaar zagen zij geen constitutionele problemen. Maar die rechters maakten allemaal deel uit van een speciale rechtbank, die achter gesloten deuren geheime vonnissen velt na alleen het ministerie van Justitie gehoord te hebben. Advocaten die tégen het programma van de NSA pleiten, worden niet toegelaten bij zittingen van deze speciale rechtbank voor toezicht op de inlichtingendiensten.

Nu er voor het eerst een open rechtszaak heeft plaatsgevonden waarin de argumenten van Justitie en de NSA wél bestreden konden worden, is de rechter tot een vernietigend oordeel gekomen. „Bijna orwelliaans”, noemt hij de technologie waarvan de inlichtingendienst zich bedient. James Madison, één van de Founding Fathers van de Verenigde Staten en ‘de vader van de constitutie’, zou volgens de rechter „verbijsterd” zijn geweest. Bovendien had de overheid hem „geen enkel geval” getoond, stelde rechter Richard Leon, waarin het massale verzamelen van telefoongegevens daadwerkelijk een terreuraanval heeft voorkomen.

De Amerikaanse regering zal naar verwachting in hoger beroep gaan tegen deze uitspraak. Maar hoe hogere rechters ook zullen beslissen, de kwestie is nu waar zij hoort: in echte, openbare rechtszaken, waarin argumenten voor en tegen uitgewisseld kunnen worden voordat de rechters hun oordeel vellen.

Los van deze rechtszaak werkt de regering-Obama al aan hervorming van de NSA en de programma’s die de dienst uitvoert. Verschillende Amerikaanse kranten meldden vorige week dat een werkgroep die Obama daartoe heeft ingesteld, zal adviseren de activiteiten van de NSA in te perken en aan strengere juridische regels te onderwerpen. Dat zou mooi zijn, maar toetsing door de rechter, en uiteindelijk het Hooggerechtshof, is beter.

Eén van de twee klagers in de zaak tegen de NSA was de conservatieve activist Larry Klayman. Linkse organisaties hebben vergelijkbare zaken bij andere rechters aanhangig gemaakt. Dat illustreert hoe breed de ongerustheid over de praktijken van de NSA is.